Rozpoczęcie działalności w tej samej branży co była firma
• Autor: Izabela Nowacka-Marzeion
Pracowałam w firmie X zajmującej się sprzedażą dodatków fryzjerskich. Po rozwiązaniu stosunku pracy (wypowiedzenie z inicjatywy pracownika) otworzyłam swoją działalność gospodarczą zajmującą się sprzedażą takich samych produktów. W umowie o pracę z firmą X uwzględniono, że w okresie zatrudnienia u pracodawcy obowiązuje zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej w stosunku do działalności prowadzonej przez pracodawcę, a określonej w dokumentach statutowych pracodawcy. Moja działalność rozpoczęła się dopiero po rozwiązaniu stosunku pracy. Czy powinnam się obawiać negatywnych konsekwencji?
Czy umowa o zakazie konkurencji obowiązuje po ustaniu stosunku pracy?
Niektóre elementy umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy mogą być identycznie uregulowane jak w przypadku umowy na czas trwania stosunku pracy, w szczególności zakres przedmiotowy (dotyczący zakazanej działalności) oraz zakres podmiotowy (formy działalności konkurencyjnej). Wskazane elementy mogą być zatem uregulowane przez strony identycznie jak w umowie na czas trwania stosunku pracy
Należy jednak zwrócić uwagę, że treść powołanego wyżej przepisu art. 1012 § 1 Kodeksu pracy ogranicza możliwość zawarcia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy wyłącznie do pracowników, którzy mają dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Wyklucza to zatem w zasadzie możliwość zawarcia takiej umowy np. z pracownikami niemającymi żadnego dostępu do informacji lub dokumentów pracodawcy, jakkolwiek każdy przypadek należy rozpatrywać odrębnie, z pewną ostrożnością, mając na uwadze między innymi zakres obowiązków danego pracownika.
Umowa o zakazie konkurencji wykazuje również wiele odrębności od umowy zawieranej na czas stosunku pracy, w szczególności jest ona umową odpłatną oraz pracownik ponosi odpowiedzialność za jej naruszenie na innych zasadach niż określone w Kodeksie pracy.
Zawarcie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy może nastąpić zarówno w chwili zawierania umowy o pracę jak i podczas trwania stosunku pracy, ale w każdym przypadku przed zakończeniem umowy o pracę. Większość przedstawicieli doktryny prawa pracy prezentuje pogląd, iż zawarcie takiej umowy po ustaniu stosunku pracy jest niedopuszczalne (odmienny pogląd prezentuje K. Roszewska, Klauzula konkurencyjna w Kodeksie pracy po ustaniu stosunku pracy, PiZS 1999 r., nr 3 s. 22). Z kolei J. Iwulski twierdzi, że wprawdzie zawarcie takiej umowy po ustaniu stosunku pracy jest dopuszczalne, ale nie będzie to już umowa uregulowana w art. 1012 Kodeksu pracy, lecz nienazwana umowa prawa cywilnego.
Czym jest zakaz konkurencji?
Ustawodawca przez zakaz konkurencji rozumie zobowiązanie się pracownika w drodze umowy z pracodawcą, że nie podejmie prowadzenia działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy oraz nie podejmie zatrudnienia w ramach stosunku pracy lub innego stosunku prawnego u podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną wobec pracodawcy. Taka umowa może dotyczyć nie tylko czasu trwania stosunku pracy, ale także określonego czasu po ustaniu stosunku pracy, zgodnie z art. 1012. Jest to więc odmienne od powszechnego znaczenie pojęcia „zakaz”. W istocie rzeczy w art. 1011 i w art. 1012 jest mowa o umownym zobowiązaniu się pracownika do zaniechania podejmowania działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy, a nie o prawnym zakazie podejmowania przez pracownika takiej działalności.
Pracodawca może z każdym pracownikiem zawrzeć umowę, w której pracownik zobowiąże się, że w czasie zatrudnienia nie podejmie na własny rachunek albo jako wspólnik lub członek władz spółki działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani nie będzie świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na podstawie umowy cywilnoprawnej na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Ustawodawca nie wprowadził tutaj żadnego ograniczenia. Ograniczył natomiast w art. 1012 § 1 krąg pracowników, z którymi pracodawcy mogą zawierać umowy zobowiązujące pracownika do zaniechania działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy przez określony czas po ustaniu stosunku pracy.
Zakaz podejmowania przez pracownika działalności konkurencyjnej w czasie trwania stosunku pracy
Zakaz podejmowania przez pracownika działalności konkurencyjnej w czasie trwania stosunku pracy ma być ustanowiony, zgodnie z art. 1011 § 1, w odrębnej umowie. Dosłowne brzmienie przepisu art. 1011 § 1 sugerowałoby więc, że umowa o zakazie konkurencji nie kształtuje treści stosunku pracy, lecz ustanawia odrębny stosunek zobowiązaniowy, który jest tylko związany ze stosunkiem pracy. Oznaczałoby to, że pracownik, naruszając zakaz konkurencji, nie narusza obowiązków pracowniczych. Przyjęcie takiej interpretacji przepisu art. 1011 § 1 wyklucza jednak jednoznacznie art. 1011 § 2, zgodnie z którym pracownik odpowiada za szkodę wyrządzoną pracodawcy naruszeniem zakazu konkurencji na podstawie przepisów kodeksu pracy o pracowniczej odpowiedzialności materialnej. Art. 1011 § 1 należy rozumieć więc w ten sposób, że powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej jest obowiązkiem pracowniczym tylko wówczas, gdy zostało ustalone w odrębnej umowie i nie jest obowiązkiem pracowniczym wynikającym bezpośrednio z przepisów prawa. W szczególności obowiązek pracownika powstrzymania się od działalności konkurencyjnej w czasie trwania zatrudnienia nie może być wywodzony z ogólnego obowiązku dbałości pracownika o dobro pracodawcy ( art. 100 § 2 pkt 4 ).
Nie wydaje się także, że wymóg ustanowienia w odrębnej umowie obowiązku pracownika powstrzymania się od działalności konkurencyjnej w czasie zatrudnienia bezwzględnie wyklucza możliwość włączenia stosownego postanowienia do tekstu umowy o pracę.
Czy umowa o zakazie konkurencji podpisana na czas trwania umowy o pracę obowiązuje po rozwiązaniu stosunku pracy?
To jest bowiem tylko kwestia techniczna, a nie merytoryczna. W jednym dokumencie strony mogą zamieścić teksty dwóch lub więcej zawieranych umów, jeżeli tylko treść tych umów będzie dawała się rozdzielić i wymagana przez prawo forma każdej z umów zostanie zachowana. Jeżeli jednak umowa o pracę nie zostanie zawarta na piśmie, to włączony do niej zakaz konkurowania przez pracownika będzie nieważny, zgodnie z art. 1013. Umowa o zakazie konkurencji musi być bowiem sporządzona na piśmie, a sankcją niezachowania formy pisemnej jest nieważność umowy.
Powstrzymanie się pracownika od działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy w czasie trwania stosunku pracy, jeżeli zostało przewidziane w umowie, jest obowiązkiem pracowniczym. Podkreśla to art. 1011 § 2, zgodnie z którym pracownik ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za niewykonanie umowy o zakazie konkurencji na podstawie przepisów Kodeksu pracy o pracowniczej odpowiedzialności materialnej. Art. 1011 § 2 ma przede wszystkim charakter wyjaśniający. Bez tego przepisu mogłyby powstać bowiem wątpliwości, czy jest to obowiązek pracowniczy, czy tylko ściśle związany ze stosunkiem pracy obowiązek cywilnoprawny.
Jeśli więc nie ma umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy – może Pani prowadzić działalność konkurencyjną.
Przykłady
Marta i sklep kosmetyczny
Marta przez kilka lat pracowała jako przedstawiciel handlowy w hurtowni kosmetycznej. Po odejściu z pracy – za porozumieniem stron – założyła własny sklep internetowy z kosmetykami do makijażu i pielęgnacji. Ponieważ w trakcie zatrudnienia obowiązywał ją zakaz konkurencji tylko w okresie trwania umowy o pracę, a nie po jej zakończeniu, nie miała podstaw do obaw. Dopilnowała jedynie, by nie wykorzystywać danych klientów byłego pracodawcy.
Paweł i warsztat rowerowy
Paweł był zatrudniony w małym warsztacie zajmującym się serwisem i sprzedażą rowerów. Po dwóch latach sam złożył wypowiedzenie i otworzył własny warsztat, kilka kilometrów dalej. W umowie o pracę nie zawarto żadnych postanowień dotyczących zakazu konkurencji po ustaniu zatrudnienia. Choć były pracodawca początkowo próbował zniechęcić klientów do korzystania z usług Pawła, nie miał podstaw prawnych do podjęcia działań.
Agnieszka i biuro rachunkowe
Agnieszka była księgową w dużym biurze rachunkowym. Po rezygnacji z pracy zdecydowała się otworzyć własną działalność świadczącą podobne usługi. W umowie miała zapisany zakaz konkurencji obowiązujący również po rozwiązaniu stosunku pracy, ale... jej obowiązki ograniczały się jedynie do wprowadzania faktur i nie miała dostępu do istotnych informacji handlowych. Po konsultacji z prawnikiem uznała, że zakaz nie powinien jej dotyczyć i rozpoczęła działalność bez przeszkód.
Podsumowanie
Rozpoczęcie działalności gospodarczej w tej samej branży po zakończeniu stosunku pracy nie zawsze musi wiązać się z ryzykiem prawnym. Kluczowe znaczenie ma to, czy pracownika obowiązywał zakaz konkurencji po ustaniu zatrudnienia, a jeśli tak – czy został on zawarty na piśmie i spełniał wymogi ustawowe. Sam fakt prowadzenia działalności podobnej do byłego pracodawcy nie oznacza automatycznie naruszenia prawa, zwłaszcza jeśli nie doszło do wykorzystania poufnych informacji ani przejęcia klientów w sposób nieuczciwy. Każdy przypadek należy jednak oceniać indywidualnie, mając na uwadze treść podpisanych umów oraz zakres obowiązków pełnionych u poprzedniego pracodawcy.
Oferta porad prawnych
Jeśli masz wątpliwości, czy możesz bezpiecznie rozpocząć własną działalność w tej samej branży co były pracodawca, skonsultuj się z naszymi prawnikami. Oferujemy szybkie i wygodne porady prawne online – bez wychodzenia z domu, w terminie dopasowanym do Ciebie. Przeanalizujemy Twoją umowę, ocenimy ryzyko i wskażemy możliwe rozwiązania. Z nami podejmiesz decyzję świadomie i bez obaw.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy - Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Izabela Nowacka-Marzeion
Magister prawa, absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Doświadczenie zdobyła w ogólnopolskiej sieci kancelarii prawniczych, po czym podjęła samodzielną praktykę. Specjalizuje się w prawie cywilnym, rodzinnym, pracy oraz ubezpieczeń społecznych. Posiada bogate doświadczenie w procedurach administracyjnych, prawem budowlanym oraz postępowaniach cywilnych. Prywatnie interesuje się sukcesją i planowaniem spadkowym oraz zabezpieczeniem firm.
prawnicy z dużym doświadczeniem
Zapytaj prawnika
NAJNOWSZE
» Dodatek motywacyjny w czasie ciąży i urlopu macierzyńskiego, czy można go stracić?
» Ścieżka awansu do nauczyciela mianowanego, czas trwania i przepisy przejściowe
» Czas pracy a przebieranie się i mycie po pracy, kto płaci za czas przygotowania do pracy fizycznej?
» Delegacja służbowa a rodzicielstwo, czy możesz odmówić wyjazdu, mając małe dzieci?
» Dodatek za nadgodziny, jak prawidłowo liczyć wynagrodzenie w systemie kwartalnym?
Kodeks pracy
