• Autor: Marek Gola
Na skutek inwentaryzacji na magazynie została ujawniona strata materialna w towarze w wysokości 10 tys. zł. W magazynie zatrudnionych jest 4 pracowników, w tym kierownik i zastępca kierownika.
Pracownik, który wyrządzi, na skutek zawinionego niewykonania lub nienależytego wykonania swoich obowiązków, szkodę pracodawcy ponosi odpowiedzialność materialną – art. 114 Kodeksu pracy. Warunkiem odpowiedzialności pracownika są:
Bezprawność zachowania polega na niewykonywaniu lub nienależytym wykonywaniu obowiązków pracowniczych. Okolicznościami wyłączającymi bezprawność są: zgodnie z art. 117 § 2 K.p. działanie w granicach dopuszczalnego ryzyka i – zgodnie z normą art. 424 K.c. – działanie w stanie wyższej konieczności.
Wina – w postaci ujemnej oceny podmiotowej strony zachowania, odwołujemy się do art. 9 K.k.; na gruncie tej odpowiedzialności występuje:
Wystąpienie szkody – rozumiane jako uszczerbek w majątku pracodawcy.
Adekwatny związek przyczynowy – art. 115 K.p. powołuje się w regulacji normę art. 361 § 1 K.c.
Ciężar wykazania tych przesłanek spoczywa na pracodawcy, natomiast pracownik może się uwolnić od tej odpowiedzialności albo ją pomniejszyć, jeżeli zgodnie z art. 117 § 1 K.p. powołuje się na przyczynienie się pracodawcy do powstania tej szkody albo przyczynienie się innej osoby.
Zakres obowiązku naprawienia szkody wyznaczony jest przez wysokość szkody, która ustalana jest zgodnie z regułami przyjętymi w K.c., według cen rynkowych z daty ustalenia odszkodowania, art. 363 § 2 K.c. Przy czym w zależności od tego czy szkoda wystąpiła z winy umyślnej, czy nieumyślnej, zakres obowiązków jej naprawienia jest limitowany. Jeżeli szkoda nastąpiła z winy nieumyślnej – do wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia pracownika. To jest jedna granica. A druga to jest wysokość szkody do rzeczywistej straty, czyli damnum emergens, jeżeli ta rzeczywista strata przekracza 3 miesiące to pracownik odpowiada tylko do tej wysokości. Jeżeli szkoda powstała z winy umyślnej, to pracownik ponosi pełną odpowiedzialność – art. 122 K.p. Mamy pełną odpowiedzialność i to nie tylko do damnum emergens, ale również lucrum cessans, czyli szkoda w pełnej wysokości.
Pracownik może się uwolnić od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych. Taką okolicznością jest w szczególności niezapewnienie przez pracodawcę warunków umożliwiających należyte zabezpieczenie powierzonego pracownikowi mienia. W świetle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2001 r., sygn. akt I PKN 748/2000 jako niezapewnienie przez pracodawcę warunków umożliwiających należyte zabezpieczenie mienia powierzonego może być zakwalifikowane podporządkowanie pracownika kierownictwu nieuczciwego lub nierzetelnego przełożonego. W świetle art. 117 § 2 K.p. pracownik nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka, ponieważ z istoty stosunku pracy wynika, że nie ponosi on ryzyka związanego z działalnością pracodawcy. Ponadto, nawet jeżeli wystąpiły przyczyny zależne od pracownika, odpowiada on tylko za normalne następstwa swojego działania lub zaniechania (to znaczy, że szkoda winna pozostawać w normalnym związku przyczynowym z jego zachowaniem). Jeżeli szkoda powstała z przyczyn niezależnych od pracownika, w granicach dopuszczalnego ryzyka lub nie jest normalnym następstwem jego zachowania, to pracownik będzie zwolniony w całości od odpowiedzialności za szkodę.
Pracownik może również częściowo uwolnić się od odpowiedzialności, wykazując, że pracodawca lub inna osoba przyczyniła się do powstania lub zwiększenia szkody (art. 117 Kodeksu pracy).
W przedmiotowej sprawie nie mają zastosowania przepisy z art. 124 K.p. i następne, albowiem – jak wskazuje Pan w treści pytania – nie została podpisana umowa o odpowiedzialności materialnej. Wspólna odpowiedzialność materialna przyjęta przez pracowników wymaga umowy o odpowiedzialności wspólnej. Jest to umowa na piśmie (art. 125 K.p.). Natomiast jest jeszcze regulacja przyjęta w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie. Przepisy te są szczegółowe, kazuistycznie opisują tryb zawierania tych umów, warunki odpowiedzialności.
Roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ulegają przedawnieniu z upływem 1 roku.
Przepisy o przedawnieniu stosuje się do tego odszkodowania z art. 1011 § 2 K.p. Natomiast jeśli pracownik umyślnie wyrządził szkodę – do przedawnienia roszczenia o naprawienie tej szkody stosuje się przepisy K.c. Regulacja dotycząca przedawnienia w K.p. nie różni się znacząco od regulacji K.c. Przedawnienie sąd uwzględnia na zarzut.
W chwili obecnej, w mojej ocenie, jako iż została dokonana inwentaryzacja, należy jak najszybciej przedłożyć pracownikom do podpisania umowę o łączne powierzenie mienia z obowiązkiem wyliczenia i rozliczenia.
W treści pytania nie wskazuje Pan, czy jest możliwość dokładnego ustalenia, który z pracowników dokonał błędu. Niezbędnym byłoby zatem przeliczenie z pierwszym dniem od zeszłorocznej inwentaryzacji stanu towaru posiadanego, z towarem przyjmowanym, a także wydawanym. Wszystko powyższe, zakładając należyte prowadzenie dokumentacji związanej z prowadzeniem magazynu, przy jednoczesnym porównaniu grafiku pracowników powinno pozwolić ustalić, w jakim terminie i kto mógł doprowadzić do powstania „manka” i w jakiej wysokości.
Niemożność takiego ustalenie w mojej ocenie bardzo utrudnia stosowanie jakichkolwiek negatywnych konsekwencji, albowiem nie ma możliwości pociągnięcia pracowników do odpowiedzialności zbiorowej. Jedynie kierownik magazynu i jego zastępca mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności porządkowej, ale tylko wówczas, jeżeli prowadzona dokumentacja ze stanów magazynowych jest nieodpowiednia.
Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy, pracodawca może stosować:
Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy - pracodawca może również stosować karę pieniężną.
Wyraźnie podkreślić należy jednak, iż w chwili obecnej winna być przedłożona pracownikom do podpisu umowa o odpowiedzialności materialnej stosownie do treści art. 124 K.p., która uchroni Pana na przyszłość.
Nieudokumentowane przyjęcie towaru
Marta, pracownica magazynu, po powrocie z urlopu nie otrzymała pełnych informacji na temat dostaw, które miały miejsce pod jej nieobecność. Jeden z nowych pracowników nie dopełnił obowiązku wpisania przyjętego towaru do systemu. Podczas inwentaryzacji brakowało towaru o wartości ponad 3 tys. zł. Marta została poproszona o złożenie wyjaśnień, choć to nie ona była bezpośrednio odpowiedzialna za zaniedbanie. Ostatecznie, po analizie zapisów z kamer i harmonogramów, ustalono, że winę ponosi osoba, która nieudokumentowała przyjęcia dostawy.
Towar wydany bez pokwitowania
Kierownik zmiany, Andrzej, zezwolił zaprzyjaźnionemu kierowcy odebrać towar bez podpisu na liście wydania, uznając go za zaufanego. Niestety, paczka z zasilaczami o wartości 4 tys. zł nigdy nie dotarła do klienta, a dokumentacja nie potwierdzała, że została przekazana. Pracodawca obciążył Andrzeja odpowiedzialnością, powołując się na jego niedbalstwo i naruszenie procedur wydawania towaru. Kierownik musiał pokryć część szkody z własnej pensji, bo nie działał w granicach dopuszczalnego ryzyka.
Niezabezpieczony dostęp do magazynu
Z powodu awarii zamka elektronicznego drzwi magazynu pozostawały otwarte przez kilka dni. Pomimo zgłoszenia problemu, nikt z działu administracji nie zadbał o jego naprawę. W tym czasie zniknęły artykuły elektroniczne o znacznej wartości. Pracodawca początkowo próbował przypisać winę pracownikom, ale ostatecznie uznał, że brak odpowiednich warunków zabezpieczenia mienia zwalnia ich z odpowiedzialności. Szkoda powstała z przyczyn niezależnych od pracowników, co wykluczyło ich winę.
Odpowiedzialność materialna pracownika za powstałe manko w magazynie to zagadnienie wymagające starannego rozważenia zarówno stanu faktycznego, jak i obowiązujących przepisów prawa. Kluczowe znaczenie ma ustalenie, czy doszło do zawinionego naruszenia obowiązków pracowniczych, a także czy istnieje związek przyczynowy między działaniem pracownika a powstałą szkodą. Bez udowodnienia winy konkretnej osoby nie ma podstaw do pociągnięcia jej do odpowiedzialności, zwłaszcza gdy brak jest umowy o odpowiedzialności materialnej lub wspólnej odpowiedzialności. Pracodawca powinien dołożyć wszelkich starań, by odpowiednio zabezpieczyć mienie i jasno określić procedury magazynowe, a w razie strat – podejmować działania oparte na dowodach, a nie domniemaniach.
Potrzebujesz pomocy w sprawie odpowiedzialności materialnej pracownika lub innej kwestii związanej z prawem pracy? Skorzystaj z naszej usługi porad prawnych online – szybko, wygodnie i bez wychodzenia z domu. Doświadczeni prawnicy przeanalizują Twoją sytuację, odpowiedzą na pytania i wskażą najlepsze rozwiązania. Niezależnie od tego, czy jesteś pracodawcą, czy pracownikiem – pomożemy Ci zadbać o swoje prawa i uniknąć błędów.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy - Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2001 r., sygn. akt I PKN 748/2000
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Marek Gola
Radca prawny, doktorant w Katedrze Prawa Karnego Procesowego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego, zdał aplikację radcowską w Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Katowicach. Specjalizuje się w szczególności w prawie karnym materialnym i procesowym, bliskie jest mu też prawo pracy, prawo rodzinne oraz prawo handlowe. Udzielił już ponad 2000 porad prawnych, pomagając osobom pokrzywdzonym przez nieuczciwych pracodawców, a także tym, w których życie (nie zawsze słusznie) wtargnęła policja i prokuratura.
Zapytaj prawnika
Kodeks pracy