Praca w sobotę - czy pracodawca ma prawo kazać nam pracować?
• Autor: Dorota Kriger
W obliczu coraz bardziej łagodnych form zatrudnienia i organizacji czasu pracy praca w dni wolne staje się coraz częściej koniecznością. Artykuł ten ma na celu przybliżenie kwestii rekompensaty za pracę w dni wolne oraz ukazanie konsekwencji nieprzestrzegania zasad przez pracodawców. Z niedociągnięciami na temat pracy w dni wolne musiała się liczyć nasza klientka Natalia. Jej pracodawca stwierdził, że od czasu do czasu pani Natalia i inni pracownicy muszą pracować w soboty. Mają dostawać w zamian 1 dzień wolny (bez podstawowego wynagrodzenia za pracę), bo to, według szefa, nie nadgodziny, ale praca w dniu wolnym od pracy. Jeżeli jednak musieliby przepracować w sobotę np. 10 godzin, to oprócz dnia wolnego pracownicy otrzymają wynagrodzenie za 2 nadgodziny. Czy pracodawca ma rację?
Zrekompensowanie pracy wykonywanej przez pracownika w dniu wolnym
Zgodnie z art. 129 § 1 Kodeksu pracy czas pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.
Stosując powyższą zasadę, pracownikowi, który wykonywał pracę w dniu wolnym z tytułu 5-dniowego tygodnia pracy, należy zrekompensować pracę wykonywaną w takim dniu, udzielając innego dnia wolnego w terminie uzgodnionym z pracownikiem (art. 1513 Kodeksu pracy). W takim przypadku, niezależnie od tego, ile godzin w tym dniu pracownik przepracował, należy oddać cały inny dzień wolny. Praca w takim dniu, jeśli nie przekracza 8 godzin, nie stanowi też nadgodzin, nie jest bowiem przekroczona dobowa norma czasu pracy. Gdyby zaś pracownik w takim dniu przepracował 10 godzin, wówczas oprócz 8 godzin pracy, za które należy dać cały dzień wolny, powstaną 2 nadgodziny, które można zrekompensować czasem wolnym (na wniosek pracownika w proporcji 1:1 lub z inicjatywy pracodawcy w proporcji 1:1,5) lub wypłacić za nie stosowny dodatek.
Wykonywanie pracy w dniu wolnym z tytułu 5-dniowego tygodnia pracy
Pracownik, który pracował w sobotę, bądź innym dniu wolnym krócej niż 8 godzin, nie powinien być stratny w wynagrodzeniu za ten czas, np. pracownik przepracował 4 godziny w wolną dla niego sobotę i w zamian otrzymał dzień wolny (8 godzin) w innym terminie. Za pozostałe 4 godziny, które przekraczają przepracowany czas, co do zasady pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Pracownik w takim przypadku otrzyma niższe wynagrodzenie, co jest niezgodne z przepisami prawa pracy. Pracownik powinien otrzymać w tej sytuacji wynagrodzenie za czas przepracowany (4 godziny pracy), a za pozostałe 4 godziny – wynagrodzenie przestojowe (zgodnie z art. 81 § 1 Kodeksu pracy), gdyż przyjmuje się, że pracownik był gotowy do świadczenia pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, a nie wykonywał jej z przyczyn dotyczących pracodawcy. Wynagrodzenie, które zostanie wypłacone pracownikowi oprócz udzielenia dnia wolnego za pracę w dniu wolnym z tytułu 5-dniowego tygodnia, jest wynagrodzeniem za pracę wykonywaną w dniu wolnym, a nie za udzielony dzień wolny od pracy. Za dzień wolny od pracy wynagrodzenie nie przysługuje.
Nieudzielenie dnia wolnego w zamian za pracę w dniu wolnym z tytułu 5-dniowego tygodnia pracy
Dopiero nieudzielenie dnia wolnego w zamian za pracę w sobotę albo innym dniu wolnym z tytułu 5-dniowego tygodnia pracy może spowodować, że czas przepracowany w tym dniu będzie stanowił pracę w godzinach nadliczbowych. Taka sytuacja zdarz się, gdy np. pracownik w inne dni wypracował już swój wymiar czasu pracy lub nie jest możliwe odebranie dnia wolnego (np. jeśli pracownik zachoruje). Gdy zaistnieje taka sytuacja, to czas pracy w dzień wolny pracodawca będzie zobowiązany potraktować jako godziny nadliczbowe i będzie w obowiązku wypłacić za ten czas stosowną rekompensatę.
Naruszenie przez pracodawcę przepisów o czasie pracy
Warto wiedzieć, że nieudzielenie innego dnia wolnego w zamian za pracę w dniu wolnym jest naruszeniem przepisów o czasie pracy. Stanowi to – zgodnie z art. 281 pkt 5 Kodeksu pracy – wykroczenie i jest zagrożone karą grzywny nawet do 30 000 zł.
Pracodawca, który poleca pracę w dzień wolny z tytułu 5-dniowego tygodnia pracy, może to czynić tylko w przypadkach określonych w art. 151 § 1 Kodeksu pracy, tj. w razie:
- konieczności prowadzenia akcji ratunkowej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
- szczególnych potrzeb pracodawcy.
Nie powinno więc być normą organizowanie pracy w dni, które zgodnie z regulaminem są przyjęte jako dni wolne w zakładzie pracy. Jeśli rodzaj prowadzonej działalności tego wymaga, należy czas pracy pracowników dostosować poprzez odpowiednie zapisy w regulaminach i stworzenie odpowiednich grafików, uwzględniając oczywiście zapisy Kodeksu pracy dotyczące norm czasu pracy.
Przykłady
Praca w sobotę w sklepie
Jan, pracownik sklepu spożywczego, został poproszony o pracę w sobotę, mimo że zgodnie z jego grafikiem był to dla niego dzień wolny. W zamian za 6 godzin pracy w ten dzień, jego pracodawca zaoferował mu dzień wolny w następnym tygodniu. Jan zgodził się, doceniając uczciwość swojego szefa.
Nadgodziny podczas projektu informatycznego
Ewa, programistka, pracowała nad ważnym projektem, który wymagał od niej pracy również w sobotę. Po spędzeniu 8 godzin nad rozwiązywaniem problemów technicznych, Ewa i jej pracodawca uzgodnili, że otrzyma ona dodatkowy dzień wolny oraz dodatek za 2 nadgodziny, które przepracowała w sobotę.
Praca pielęgniarki podczas świąt
Anna, pielęgniarka w szpitalu, pracowała w Boże Narodzenie, czyli dzień, który był wolny od pracy. Mimo że spędziła w pracy 12 godzin, w zamian otrzymała dwa dodatkowe dni wolne do wykorzystania w ustalonym przez nią terminie oraz odpowiedni dodatek za pracę w święto.
Podsumowanie
Rekompensata za pracę wykonywaną w dni wolne z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy stanowi istotny element polskiego prawa pracy. Zgodnie z Kodeksem pracy pracodawcy są zobowiązani do zapewnienia pracownikom odpowiednich dni wolnych lub dodatkowego wynagrodzenia za pracę w dni uznane za wolne, co ma kluczowe znaczenie dla zachowania równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.
Oferta porad prawnych
Potrzebujesz pomocy w zrozumieniu przepisów dotyczących pracy w dni wolne lub masz problem z uzyskaniem rekompensaty od pracodawcy? Skontaktuj się z nami! Link do formularza znajdziesz poniżej.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy - Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Dorota Kriger
Absolwentka kierunku bankowość w Studium Finansów pod patronatem WSB w Poznaniu, licencjat Wydziału Ekonomicznego Akademii Ekonomicznej w Poznaniu w specjalności ekonomika pracy i zarządzanie kadrami. Od 1999 r. zatrudniona na stanowisku specjalisty do spraw administracji i zamówień publicznych, zajmuje się m.in. sprawami pracowniczymi.
Współpracuje przy pozyskiwaniu funduszy unijnych na realizację inwestycji i rozwój przedsiębiorczości (ukończone studia podyplomowe na Wydziale Ekonomicznym Uniwersytetu Gdańskiego w zakresie „Rozwój regionalny i fundusze strukturalne Unii Europejskiej. Kierowanie projektami”).
prawnicy z dużym doświadczeniem
Zapytaj prawnika
Kodeks pracy
