Czy pracownik może odmówić pracy w nadgodzinach?

Praca w godzinach nadliczbowych

Zgodnie z art. 151 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (j.t. Dz. U. z 2014 r., poz. 1502; dalej „K.c.”) – praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:

1) konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,

2) szczególnych potrzeb pracodawcy.

Czy wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych jest obowiązkiem pracownika?

Zgodnie z komentowanym przepisem pracę w godzinach nadliczbowych stanowi praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Praca w godzinach nadliczbowych wydłuża czas pracy ponad określone normy czasu pracy, które między innymi powinny chronić prawo pracownika do wypoczynku i które określają maksymalny czas pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy. Czy w związku z tym pracownicy mają obowiązek wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych? Z przepisów Kodeksu pracy nie wynika bezpośrednio obowiązek pracy w godzinach nadliczbowych. Jednakże zgodnie z art. 100 § 1 K.p. – pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa pracy i umową o pracę. Podporządkowanie pracownicze oznacza, iż pracownik nie tylko w określonym czasie i miejscu pozostaje do dyspozycji pracodawcy i musi świadczyć pracę określoną w umowie o pracę, ale również i fakt, że pracodawca może polecić mu pewne obowiązki wykraczające poza rozkładowy czas pracy, na przykład właśnie pracę w godzinach nadliczbowych.

Czy pracownik może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych?

Należy więc przyjąć, że wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych jest obowiązkiem pracownika. Zarówno w przepisach prawa pracy, jak i w orzecznictwie trudno doszukać się podstaw odmowy wykonania pracy w godzinach nadliczbowych. W szczególności nie usprawiedliwia takiej odmowy zmęczenie pracownika. Zgodnie bowiem z wyrokiem SN z 16 grudnia 1987 r. (I PRN 68/87; OSNC 1989/10/164) – praca w godzinach nadliczbowych jest wykonywana w warunkach określonego już zmęczenia pracownika. Nie uzasadnia to jednak odmowy pracownika wykonania polecenia pozostania poza godzinami pracy w celu zakończenia usuwania awarii. W orzecznictwie znalazł się nawet wyrok orzekający, iż pracownik nie może także odmówić wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, gdy polecono mu wykonywać pracę inną niż określona w umowie o pracę (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 sierpnia 1990 r. I PRN 7/90). W orzeczeniu tym znalazło się stwierdzenie, że: „zlecenie pracy w godzinach nadliczbowych wiąże pracownika nie tylko wówczas, gdy zlecono mu pracę zgodną z umówionym rodzajem, lecz również wtedy, gdy zlecono mu pracę innego rodzaju”. Generalnie pracownik nie może odmówić podjęcia pracy w godzinach nadliczbowych. Odmowa może stanowić naruszenie obowiązków pracowniczych i może stanowić podstawę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. W odniesieniu do kwestii godzin nadliczbowych nawet subiektywne przekonanie pracownika, że działania podejmowane przez pracodawcę są niecelowe lub niepotrzebne, nie może zmienić faktu, że stanowcza odmowa podporządkowania się poleceniom zwierzchników pozostaje w oczywistej sprzeczności z pozycją pracownika, który winien się dostosować do legalnych poleceń przełożonych. Zlecenie pracy w godzinach nadliczbowych wiąże pracownika nie tylko wówczas, gdy zlecono mu pracę zgodną z umówionym w umowie o pracę rodzajem, lecz również wtedy, gdy zlecono mu pracę innego rodzaju. Jednakże praca ta nie powinna być niezgodna z posiadanymi przez pracownika kwalifikacjami, np. technik chemik nie powinien wykonywać pracy niewymagającej żadnych kwalifikacji zawodowych, takich jak np. sprzątanie.

Polecenie pracy w godzinach nadliczbowych

Ponadto należy pamiętać, że praca w godzinach nadliczbowych odbywać się może tylko na polecenie pracodawcy. Co prawda, w niektórych przypadkach polecenie pracy w godzinach nadliczbowych można uznać za dorozumiane, ale generalnie pracownicy sami nie powinni decydować o kontynuowaniu zadań w dodatkowym czasie pracy. Pozostanie poza godzinami pracy, bez poinformowania przełożonego, nie jest podstawą do uznania tego czasu za czas nadgodzin. Nie jest pracą w godzinach nadliczbowych praca świadczona przez pracownika na zasadach dobrowolności w czasie wolnym od pracy – stwierdził tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 stycznia 1998 r. (I PKN 239/97, OSNP 1999/1/7).

Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:

1) 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:

a) w nocy,

b) w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,

c) w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,

2) 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony wyżej.

Czas wolny w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych

W zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych pracodawca, na pisemny wniosek pracownika, może udzielić mu w tym samym wymiarze czasu wolnego od pracy. Udzielenie czasu wolnego w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych może nastąpić także bez wniosku pracownika. W takim przypadku pracodawca udziela czasu wolnego od pracy najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego, w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych, jednakże nie może to spowodować obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.

Podsumowując: pracodawca ma prawo nakazać pracownikom pracę w godzinach nadliczbowych (w tym w sobotę), jednak za taką pracę pracownikom należy się wynagrodzenie. Dzień wolny może im być udzielony tylko wtedy, gdy złożą do pracodawcy wniosek, że wolą dzień wolny zamiast wynagrodzenia.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.