• Autor: Marcelina Mazurkiewicz
W jaki sposób zmusić pracodawcę do wydania świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach? Pracodawca odmawia wydania takiego świadectwa. Czy praca „strażak” w gminnej straży pożarnej jest pracą w szczególnych warunkach?
Zacznę od wyjaśnienia pojęcia pracy w szczególnych warunkach.
„Pracami w szczególnych warunkach są prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku” (art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych). Dalej w ustawie:
„2. Czynniki ryzyka, o których mowa w ust. 1, są związane z następującymi rodzajami prac:
1) w szczególnych warunkach determinowanych siłami natury:
a) prace pod ziemią,
b) prace na wodzie,
c) prace pod wodą,
d) prace w powietrzu;
2) w szczególnych warunkach determinowanych procesami technologicznymi:
a) prace w warunkach gorącego mikroklimatu – prace wykonywane w pomieszczeniach, w których wartość wskaźnika obciążenia termicznego WBGT wynosi 28°C i powyżej, przy wartości tempa metabolizmu pracownika powyżej 130 W/m2,
b) prace w warunkach zimnego mikroklimatu – prace wykonywane w pomieszczeniach o temperaturze powietrza poniżej 0°C,
c) bardzo ciężkie prace fizyczne – prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn – powyżej 8400 kJ, a u kobiet – powyżej 4600 kJ,
d) prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego,
e) ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała; przy czym ciężkie prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 6300 kJ, a u kobiet – powyżej 4200 kJ, a prace w wymuszonej pozycji ciała to prace wymagające znacznego pochylenia i (lub) skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kG dla mężczyzn i 5 kG dla kobiet (wg metody OWAS pozycja kategorii 4) przez co najmniej 50% zmiany roboczej.
3. Prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy.
4. Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 1.
5. Za pracowników wykonujących prace o szczególnym charakterze uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 3.
6. Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się także ubezpieczonych z tytułu działalności twórczej lub artystycznej tancerzy zawodowych, wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy prace związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym.
7. Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się również osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS”.
Wykaz prac w szczególnych warunkach został określony w załączniku nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych. Są to:
„1. Prace bezpośrednio przy przeróbce mechanicznej węgla oraz rud metali lub ich wzbogacaniu.
2. Prace udostępniające lub eksploatacyjne związane z urabianiem minerałów skalnych.
3. Prace pod ziemią bezpośrednio przy drążeniu tuneli w górotworze.
4. Prace bezpośrednio przy zalewaniu form odlewniczych, transportowaniu naczyń odlewniczych z płynnym, rozgrzanym materiałem (żeliwo, staliwo, metale nieżelazne i ich stopy).
5. Prace bezpośrednio przy ręcznej obróbce wykańczającej odlewy: usuwanie elementów układu wlewowego, ścinanie, szlifowanie powierzchni odlewów oraz ich malowanie na gorąco.
6. Prace bezpośrednio przy obsłudze wielkich pieców oraz pieców stalowniczych lub odlewniczych.
7. Prace murarskie bezpośrednio w piecach hutniczych, odlewniczych, bateriach koksowniczych oraz w piecach do produkcji materiałów ceramicznych.
8. Prace bezpośrednio przy ręcznym zestawianiu surowców lub ręcznym formowaniu wyrobów szklanych w hutnictwie szkła.
9. Prace bezpośrednio przy kuciu ręcznym w kuźniach.
10. Prace bezpośrednio przy obsłudze agregatów i urządzeń do produkcji metali nieżelaznych.
11. Prace bezpośrednio przy obsłudze ciągów walcowniczych: przygotowanie, dozorowanie pracy walców lub samotoków, ingerencja przy wypadaniu i zaklinowaniu materiałów.
12. Prace przy obsłudze dźwignic bezpośrednio przy wytapianiu surówki, stopów żelaza lub metali nieżelaznych.
13. Prace bezpośrednio przy produkcji koksu w bateriach koksowniczych.
14. Prace bezpośrednio przy wypychaniu koksu z baterii koksowniczych, gaszeniu lub sortowaniu koksu.
15. Prace bezpośrednio przy produkcji materiałów formierskich lub izolacyjnoegzotermicznych używanych w odlewnictwie i hutnictwie.
16. Prace bezpośrednio przy ręcznym załadunku lub wyładunku pieców komorowych wyrobami ogniotrwałymi.
17. Prace bezpośrednio przy ręcznym załadunku lub rozładunku gorących wyrobów ceramicznych.
18. Prace bezpośrednio przy formowaniu wyrobów ogniotrwałych wielkogabarytowych przy użyciu ręcznych narzędzi wibracyjnych.
19. Prace przy ręcznym formowaniu, odlewaniu, czyszczeniu lub szkliwieniu wyrobów ceramicznych.
20. Prace nurka lub kesoniarza, prace w komorach hiperbarycznych.
21. Prace fizyczne ciężkie bezpośrednio przy przeładunku w ładowniach statku.
22. Prace rybaków morskich.
23. Prace na statkach żeglugi morskiej.
24. Prace na morskich platformach wiertniczych.
25. Prace w powietrzu wykonywane na statkach powietrznych przez personel pokładowy.
26. Prace bezpośrednio przy obsłudze urządzeń wiertniczych i wydobywczych przy poszukiwaniu złóż ropy naftowej lub gazu ziemnego.
27. Prace bezpośrednio przy obróbce odwiertów w górnictwie otworowym: ropy naftowej lub gazu ziemnego.
28. Prace bezpośrednio przy spawaniu łukowym lub cięciu termicznym w pomieszczeniach o bardzo małej kubaturze, z utrudnioną wentylacją (podwójne dna statków, zbiorniki, rury itp.).
29. Prace bezpośrednio przy malowaniu, nitowaniu lub montowaniu elementów wyposażenia w pomieszczeniach o bardzo małej kubaturze z utrudnioną wentylacją (podwójne dna statków, zbiorniki, rury itp.).
30. Prace wewnątrz cystern, kotłów, a także zbiorników o bardzo małej kubaturze po substancjach niebezpiecznych.
31. Prace przy ręcznym układaniu na gorąco nawierzchni z mieszanek mineralno-bitumicznych.
32. Prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem.
33. Prace garbarskie bezpośrednio przy obróbce mokrych skór.
34. Prace bezpośrednio przy zrywce lub ręcznej ścince drzew przenośną pilarką z piłą łańcuchową.
35. Prace w pomieszczeniach o narzuconej technologią temperaturze powietrza poniżej 0°C.
36. Prace fizyczne ciężkie w podziemnych kanałach ściekowych.
37. Prace tancerzy zawodowych związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym.
38. Prace przy wywozie nieczystości stałych i płynnych oraz prace na wysypiskach i wylewiskach nieczystości związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym.
39. Prace przy kuciu ręcznym w kuźniach przemysłowych oraz obsłudze młotów mechanicznych.
40. Prace przy produkcji węglików spiekanych, elektrod, rud i walczaków oraz żelazostopów”.
Wyżej wymieniony katalog nie zawiera pracy strażaka. Praca strażaka nie stanowi więc pracy w szczególnych warunkach.
Ustawa o emeryturach pomostowych zawiera jednak także wykaz prac o szczególnym charakterze. Prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej. Ocena, czy pracownik wykonuje pracę o szczególnym charakterze powinna być dokonywana na szczeblu zakładu pracy.
Załącznik nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych w pkt. 20 wymienia jako pracę szczególnym charakterze „Prace pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w art. 15 pkt 1a–5 i 8 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, uczestniczących bezpośrednio w akcjach ratowniczych”.
Art. 15 ustawy o ochronie przeciwpożarowej:
„Jednostkami ochrony przeciwpożarowej są:
1) jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej;
1a) jednostki organizacyjne Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej;
2) zakładowa straż pożarna;
3) zakładowa służba ratownicza;
4) gminna zawodowa straż pożarna;
4a) powiatowa (miejska) zawodowa straż pożarna;
5) terenowa służba ratownicza;
6) ochotnicza straż pożarna;
7) związek ochotniczych straży pożarnych;
8) inne jednostki ratownicze”.
Z powyższego wynika, że praca strażaka w gminnej straży pożarnej stanowi pracę o szczególnym charakterze, jeśli dotyczy osób bezpośrednio uczestniczących w akcjach ratowniczych. Jednak samo nazewnictwo nie wystarczy, aby można było wskazać, czy pracownik wykonuje prace w szczególnych warunkach.
Na podstawie kryteriów kwalifikowania danego rodzaju prac jako prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze pracodawca ocenia, czy pracownik wykonuje pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych). Kwalifikując i oceniając pracę, pracodawca powinien uwzględnić to, czy praca ta spełnia zdefiniowane wymogi, znajduje się w wykazie prac określonym w załączniku 1 i 2 do tej ustawy i czy jest wykonywana w pełnym wymiarze czasu pracy.
Teoretycznie więc, jeśli spełnił Pan warunki pracy w pełnym wymiarze czasu pracy oraz uczestniczył w akcjach ratunkowych, pracodawca powinien uwzględnić w Pana przypadku pracę o szczególnym charakterze.
Świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach/w szczególnym charakterze powinno zawierać:
Od 1 stycznia 2009 roku właściwą procedurę zgłaszania okresów pracy tego rodzaju stanowi wypełnienie formularza ZUS ZSWA – Zgłoszenie/korekta danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Formularz zawiera sekcje dotyczące danych organizacyjnych, identyfikacji płatnika składek, informacji identyfikacyjnych dotyczących pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze, danych dotyczących ich pracy oraz oświadczenie płatnika składek.
Zgodnie z powyższymi przepisami kluczowym momentem decydującym o sposobie dokumentowania pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze jest data 31 grudnia 2008 roku. Praca w tych warunkach przed tą datą powinna być udokumentowana w świadectwie pracy, natomiast okresy zatrudnienia przypadające po tej dacie pracodawca rejestruje za pomocą formularza ZUS ZSWA. Powyższe oznacza, że od 2009 roku pracodawca nie musi wpisywać w świadectwie pracy wzmianki o pracy o szczególnym charakterze, gdyż takie informacje ZUS posiada.
Poniżej na potwierdzenie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2023 r., sygn. akt III PZP 5/22: „Pracodawca nie ma obowiązku podania w świadectwie pracy informacji o wykonywaniu przez pracownika pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze świadczonej po dniu 31 grudnia 2008 r. (art. 97 § 2 i 4 k.p. oraz § 2 ust. 1 pkt 15 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 grudnia 2016 r. w sprawie świadectwa pracy, tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 1862 z późn. zm.)”.
Podsumowanie: wykonywana przez Pana praca nie stanowi pracy w szczególnych warunkach, ale może być uznana za pracę o szczególnym charakterze. Pracodawca nie ma obowiązku wpisywania tego faktu w świadectwie pracy. Jeśli jednak pracodawca w ogóle nie uznaje wykonywanej przez Pana pracy za pracę w szczególnych warunkach, a Pan się z tym nie zgadza, pozostaje jedynie droga sądowa.[PRZYCISK_4]
Przykład 1
Pan Jan od 25 lat pracuje jako górnik przy wydobyciu węgla pod ziemią. Zbliża się do wieku emerytalnego i chciałby dowiedzieć się, czy przysługuje mu wcześniejsza emerytura pomostowa. Ponieważ praca pod ziemią jest jednym z rodzajów pracy w szczególnych warunkach, pan Jan może spełniać warunki do przejścia na wcześniejszą emeryturę. Kluczowe będzie udokumentowanie wykonywania pracy w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach.
Przykład 2
Pani Anna od kilku lat wykonuje prace spawalnicze w bardzo małych pomieszczeniach, takich jak zbiorniki czy cysterny, gdzie warunki są wyjątkowo trudne. Jej pracodawca nie uwzględnił tego faktu przy sporządzaniu świadectwa pracy, co może mieć wpływ na jej uprawnienia emerytalne. Pani Anna może sprawdzić, czy powinna być zakwalifikowana do pracy w szczególnych warunkach i jak skorygować świadectwo pracy.
Przykład 3
Pan Marek pracuje w hucie przy obsłudze pieców stalowniczych, gdzie występują ekstremalnie wysokie temperatury. Jest zaniepokojony o swoje zdrowie oraz przyszłe uprawnienia emerytalne, ponieważ uważa, że jego praca kwalifikuje się jako praca w szczególnych warunkach. Pan Marek chce upewnić się, że jego stanowisko zostanie prawidłowo ujęte w dokumentach pracodawcy, a także czy ma prawa dotyczące wcześniejszej emerytury.
Praca w szczególnych warunkach obejmuje wykonywanie zawodów, które ze względu na ryzyko i specyficzne warunki środowiskowe mogą powodować trwałe uszkodzenia zdrowia, szczególnie przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Przykłady takich prac to m.in. górnictwo, prace hutnicze czy spawanie w trudno dostępnych miejscach. Kluczowym elementem jest odpowiednia dokumentacja, którą pracodawca ma obowiązek dostarczyć, aby pracownik mógł skorzystać z uprawnień emerytalnych. W razie problemów z uznaniem charakteru pracy możliwe jest dochodzenie swoich praw drogą sądową.
Oferujemy profesjonalne porady prawne dla osób pracujących w szczególnych warunkach lub wykonujących prace o szczególnym charakterze, których pracodawca nie uznaje tego faktu w kontekście uprawnień emerytalnych. Pomagamy w ustaleniu, czy Twoja praca kwalifikuje się do kategorii prac w szczególnych warunkach, wspieramy w przygotowaniu odpowiedniej dokumentacji, takiej jak świadectwa pracy czy formularze ZUS ZSWA, a także reprezentujemy w sporach sądowych dotyczących praw do emerytury pomostowej. Skontaktuj się z nami, aby skutecznie dochodzić swoich praw.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
Kodeks pracy