Udzielamy indywidualnych Porad Prawnych
Autor: Tadeusz M. Nycz
W artykule pt. „Kilka uwag o cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy” (PiZS 2009/4/2) M. Raczkowski, analizując zakres odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy na tle problematyki wypadków przy pracy i chorób zawodowych, twierdzi, jakoby de lege lata (w świetle prawa obowiązującego) pracodawca nie ponosił odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.
Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>
Polemizując z tym poglądem, w pierwszej części opracowania wykazałem, że Kodeks pracy nie reguluje w sposób kompleksowy odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy względem pracownika. W drugiej części zajmę się analizą kwestii związanych z odpowiedzialnością z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, w kontekście poprawnego sposobu rozumienia art. 2371 K.p.
Powołanego przepisu nie można interpretować bez uwzględnienia okoliczności, w jakich został on wprowadzony do Kodeksu pracy. Art. 2371 K.p. wprowadzono z dniem 2 czerwca 1996 r. w brzmieniu: „Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na chorobę zawodową określoną w wykazie, o którym mowa w art. 237 § 1 pkt 2, przysługują z tego tytułu świadczenia określone w odrębnych przepisach”.
Regulacja ta stanowiła w tym czasie wskazanie, iż świadczenia przysługujące z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej regulowane są odrębną ustawą. Był to więc zabieg czysto porządkujący, de facto niewywołujący istotnych skutków prawnych.
Z dniem 1 stycznia 2003 r. wskazaną jednostkę redakcyjną podzielono na dwa paragrafy, o brzmieniu:
„§ 1. Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na chorobę zawodową określoną w wykazie, o którym mowa w art. 237 § 1 pkt 2, przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego, określone w odrębnych przepisach.
§ 2. Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje od pracodawcy odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy, z wyjątkiem utraty lub uszkodzenia pojazdów samochodowych oraz wartości pieniężnych.”
Nowa treść wskazuje, że w art. 2371 § 1 dodano jedynie zwrot informujący o prawie pracownika do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, co było konsekwencją wejścia w życie z dniem 1 stycznia 2003 r. ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673).
Konstrukcja nowej ustawy „wypadkowej”, w przeciwieństwie do poprzedniej, nie zawierała regulacji dotyczącej odpowiedzialności pracodawcy za utracone przez pracownika przedmioty w związku z zaistniałym wypadkiem przy pracy, przy czym ustawodawca usiłował ograniczyć zakres tego odszkodowania, czemu dał wyraz w treści art. 2371 § 2 K.p.
W tym systemowo-legislacyjnym ujęciu brak regulacji zamieszczonej w art. 2371 K.p. powodowałby z dniem 1 stycznia 2003 r. ten skutek, że wszelkie roszczenia pozaubezpieczeniowe z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej dochodzone byłyby przy zastosowaniu odpowiednich przepisów Kodeksu cywilnego, znajdujących zastosowanie przez art. 300 K.p.
W związku z zapisami art. 2371 K.p. zakres dochodzenia tych roszczeń został przez ustawodawcę ograniczony w sferze odszkodowania za utratę przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy i tylko w tym zakresie wskazany przepis ma znaczenie.
Wywodzenie z niego rzekomego zakazu dochodzenia od pracodawcy roszczeń pozaubezpieczeniowych wykraczających poza należności przysługujące od ZUS-u na podstawie powołanej ustawy z dnia 30.10.2002 r. jest całkowicie bezpodstawną i błędną wykładnią.
Przede wszystkim art. 2371 § 2 K.p. odnosi się wyłącznie do odszkodowania za przedmioty utracone w związku z zaistniałym wypadkiem przy pracy, toteż z jego brzmienia nie sposób poprawnie wywodzić dalej idących wniosków, ponieważ przedmiot regulacyjny jest wyraźnie gramatycznie ograniczony przez ustawodawcę.
Dochodzenie odszkodowania pozaubezpieczeniowego z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, aby miało być ograniczone, musiałoby wynikać z wyraźnego przepisu wyłączającego taką możliwość, a takiej regulacji nie ma.
Brak jest też podstaw prawnych do tego, aby w drodze interpretacji zasad prawa pracy wywieść twierdzenie o sprzeczności sięgnięcia w tym przypadku do przepisów Kodeksu cywilnego przez art. 300 K.p.
Tylko bowiem sprzeczność jakiejś zasady prawa pracy z przepisami Kodeksu cywilnego prowadziłaby do niedopuszczalności stosowania tych regulacji w zakresie dochodzenia od pracodawcy roszczeń pozaubezpieczeniowych.
Wskazać też trzeba, że z dniem 3 lipca 2009 r. doszło do kolejnej nowelizacji omawianego przepisu, który w § 1 ma obecnie brzmienie następujące: „Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na chorobę zawodową określoną w wykazie, o którym mowa w art. 237 § 1 pkt 3, przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego, określone w odrębnych przepisach”.
Powołanej nowelizacji dokonano na mocy ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 99, poz. 825). Gdyby zamiarem ustawodawcy było ograniczenie uprawnień pracowniczych w omawianym zakresie, wówczas w ramach ostatniej nowelizacji musiałby dokonać stosownych ograniczeń w tym znowelizowanym przepisie, a tego nie uczynił.
W konsekwencji brak jest jakichkolwiek podstaw prawnych do formułowania na tle art. 2371 K.p. twierdzeń, jakoby regulacja ta ograniczała możliwości dochodzenia przez pracownika od pracodawcy roszczeń pozaubezpieczeniowych z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej.
Przeciwnie, w orzecznictwie Sądu Najwyższego formułowane są słuszne poglądy, że odpowiedzialność pracodawcy z tytułu rozstroju zdrowia pracownika nie ogranicza się do skutków wynikających z wypadku przy pracy bądź choroby zawodowej.
W wyroku z dnia 2 października 2008 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że odpowiedzialność pracodawcy wobec pracownika z tytułu czynów niedozwolonych, a w szczególności z tytułu rozstroju zdrowia, nie ogranicza się jedynie do charakteru uzupełniającego wobec odpowiedzialności organu rentowego za wywołanie choroby zawodowej (por. wyrok SN z dnia 2.10.2008 r. I PK 57/08, Monitor Prawa Pracy 2009/5/265).
W motywach uzasadnienia stwierdzono, że nawet jeśli jakieś schorzenie pracownika nie zostało uznane za chorobę zawodową, to nie ma przeszkód do tego, aby wywodzić jego związek z warunkami pracy i w związku z niezapewnieniem przez pracodawcę odpowiednich warunków pracy (zgodnych z przepisami bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników) dochodzić z tego tytułu roszczeń odszkodowawczych na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego znajdujących zastosowanie przez art. 300 K.p.
Kierunek wykładni Sadu Najwyższego najwyraźniej zmierza więc do poszerzenia odpowiedzialności pracodawcy z tytułu rozstroju zdrowia pracownika, jeżeli ten rozstrój pozostaje w związku z niewłaściwymi warunkami wykonywania pracy, bez względu na to, czy dane schorzenie zostało uznane za chorobę zawodową.
Wstępnie oceniając to rozstrzygnięcie, należy je uznać za właściwe. Dokonuje ono zróżnicowania odpowiedzialności ubezpieczeniowej z tytułu choroby zawodowej, związanej z narażeniem zawodowym kwalifikowanym wedle ściśle sprecyzowanych zasad w formule choroby zawodowej, za co ponosi odpowiedzialność ubezpieczeniową organ rentowy, w związku z obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym w tym zakresie.
Dalej idąca odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu rozstroju zdrowia może wynikać ze szkody związanej z rozstrojem zdrowia na tle uznanej choroby zawodowej, ale także może to być schorzenie niebędące chorobą zawodową, czyli nieobjęte odpowiedzialnością z tytułu ubezpieczenia za wypadki przy pracy i choroby zawodowe.
Zaprezentowany przez Sąd Najwyższy kierunek wykładniowy uznać trzeba za poprawny, gdyż nie wyklucza możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wynikłych ze stworzonych przez pracodawcę niewłaściwych warunków pracy i tym samym nie przerzuca odpowiedzialności z tego tytułu na pracownika, co pozostaje w zgodzie z zasadą ryzyka podmiotu zatrudniającego, który nie może być uwolniony od odpowiedzialności odszkodowawczej względem pracownika za naruszenie przepisów bhp.
Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>
Udzielamy indywidualnych Porad Prawnych
Zapytaj prawnika
Kodeks pracy