Udzielamy indywidualnych Porad Prawnych

Masz podobny problem prawny?
Kliknij tutaj, opisz nam swój problem i zadaj pytania.

(zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje)

Zakaz pracy w święto

Autor: Tadeusz M. Nycz

W artykule omówiono nowelizację Kodeksu pracy obowiązującą z dniem 26 października 2007 r., która wprowadza zakaz pracy w święta w placówkach handlowych. Wyjaśniono w nim zakres istniejącego zakazu pracy i możliwości rozwiązań pozwalające legalnie prowadzić w święta działalność gospodarczą w placówce handlowej.

Od 26 października 2007 r. obowiązują nowe regulacje Kodeksu pracy wprowadzone na mocy ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie Kodeksu pracy (Dz. U. Nr 176, poz. 1239).

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

W ramach tej nowelizacji, wprowadzono art. 1519a Kodeksu pracy w brzmieniu:

§ 1. Praca w święta w placówkach handlowych jest niedozwolona.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się także jeżeli święto przypada w niedzielę.

§ 3. Praca w niedzielę jest dozwolona w placówkach handlowych przy          wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i        codzienne potrzeby ludności.

Jednocześnie w art. 15110  w pkt 9 uchylono lit.a , która (w poprzednim brzmieniu) wymieniała placówki handlowe, jako jednostki w których praca w niedziele i święta jest dopuszczalna.

Zmieniono treść art. 15111 § 1 K.p., który obecnie brzmi: „Pracownikowi wykonującemu pracę w niedziele i święta, w przypadkach, o których mowa w art. 1519a § 3 i art. 15110 pkt 1 – 9, pracodawca jest obowiązany zapewnić inny dzień wolny od pracy”.

Na wstępie wypada wyjaśnić, że zacytowane powyżej przepisy Kodeksu pracy zostały przeze mnie zmodyfikowane w zakresie oczywistej pomyłkę ustawodawcy, który dzieląc artykuły kodeksu na ustępy, popełnił zasadniczy błąd w sferze zasad legislacji.

Z tego powodu, przywołując treść art. 1519a  K.p., tę jednostkę redakcyjną podzieliłem na paragrafy, a nie na ustępy, jak to błędnie wynika z treści nowelizacyjnej zawartej w Dzienniku Ustaw Nr 176, poz. 1239. Oczywiście, normatywnie rzecz biorąc, ten zabieg nie zmienia stanu prawnego.

Definicja placówki handlowej

Nowa regulacja przewiduje, że praca w placówkach handlowych w święta jest niedozwolona. Tak skonstruowany przepis wymaga z jednej strony zdefiniowania pojęcia placówki handlowej, a z drugiej strony wyjaśnienia kwestii zakresu obowiązywania tego zakazu.

Jak wyjaśniło Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, przy wykładni pojęcia „placówka handlowa” można posługiwać się posiłkowo Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) oraz wyjaśnieniami tego zwrotu występującymi w słownikach języka polskiego, a także przydatne może być orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Sądu Najwyższego. (por. Rzeczpospolita z dnia 12 października 2007 r., dF 3).

Korzystając z powyższych źródeł można przyjąć, że pojęcie „placówka handlowa” występujące w Kodeksie pracy obejmuje wszelkie jednostki i instytucje a także zakłady, których główną działalnością jest działalność handlowa zarówno hurtowa, jak i detaliczna, a zatem te wszystkie jednostki, które kupują wyroby w celu ich sprzedaży.

W tym pojęciu „placówką handlową” będą sklepy, w tym apteki, stoiska, hurtownie, stragany, stacje paliw, składy węgla, składy materiałów budowlanych, domy towarowe, domy wysyłkowe, biura zbytu.

Pojęcie to, zdaniem ministerstwa, obejmuje także nowoczesne formy sprzedaży i kupna towarów przez internet, przy założeniu, że czynnościami tymi miałby się zajmować pracownik.

Zakaz pracy dotyczy każdego pracownika zatrudnionego u pracodawcy posiadającego status placówki handlowej, bez względu na to, jakiego rodzaju pracę ten pracownik wykonuje, to znaczy bez względu na to, czy zajmuje się bezpośrednio handlem, czy też wykonuje inne czynności pomocnicze na rzecz placówki handlowej np. zajmuje się księgowością.

Wyjątki mogą wynikać z niektórych przesłanek zapisanych w art. 15110 K.p., jeżeli tego rodzaju prace w placówce handlowe są niezbędne do ich wykonania. Dopuszczalna więc będzie praca w placówce handlowej w razie konieczności prowadzenia akcji ratunkowej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii (art.15110 pkt 1 K.p.), a także przy pilnowaniu mienia (art. 15110 pkt 7 K.p.).

Oczywiście, zdaję sobie sprawę, że prezentowana przeze mnie wykładnia może budzić wątpliwości, niemniej jednak przy tak legislacyjnie jakościowo błędnie dokonanej nowelizacji przez ustawodawcę, trzeba przy interpretacji tych przepisów stosować zasadę racjonalnego ustawodawcy, choć taki racjonalny kierunek wykładniowy może budzić  uzasadnione kontrowersje.

Praca weekendowa w święta

Odrębnym zagadnieniem jest odpowiedź na pytanie, czy zakaz pracy w święto w placówkach handlowych dotyczy wszystkich pracowników, czy też spod tego zakazu wyłączeni są pracownicy zatrudnieni w tzw. weekendowym systemie czasu pracy, o którym mowa w art. 144 K.p.?

Problem ten trzeba rozpatrzyć w układzie systemowej struktury przepisów działu szóstego Kodeksu pracy, ponieważ gramatyczna budowa tych przepisów nie daje wprost odpowiedzi na tak postawione pytanie.

Mamy bowiem z jednej strony, zasadę przewidującą, że wszystkie niedziele i święta są dniami wolnymi od pracy, o czym wyraźnie stanowi art. 1519 § 1 K.p. Kolejny przepis art. 15110 K.p. w zakresie dotyczącym prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, enumeratywnie wylicza zakres dopuszczalnej pracy w niedziele i święta, przy czym nie odnosi się on ani w poprzednim, ani w obecnym stanie prawnym do treści art. 144 K.p.

W konsekwencji, można twierdzić, z systemowego punktu widzenia, że święto jest dniem wolnym od pracy, ale za wyjątkiem weekendowego systemu czasu pracy, w ramach którego ustawodawca wyraźnie dopuszcza stałe zatrudnienie w piątki, soboty, niedziele i święta, co potwierdza dodatkowo art. 15110  pkt 10 K.p. jako samodzielna przesłanka dopuszczająca pracę w niedziele i święta.

Wobec takiej regulacji, zakazy określone w rozdziale siódmym działu szóstego Kodeksu pracy pt. „Praca w niedziele i święta”, nie dotyczą oczywiście formuły zadaniowej czasu pracy, o której mowa w art. 140 K.p., przede wszystkim dlatego, że ten system pracy wyklucza nawet realną możliwość kontroli pracy w święto.

Inaczej rzecz wygląda z pracą w systemie weekendowym, ponieważ jej przebieg może być przez pracodawcę i zewnętrzne organa kontrolne sprawdzony.

Zgodnie z art. 144 K.p., na pisemny wniosek pracownika może być do niego zastosowany system skróconego tygodnia pracy, w którym praca jest wykonywana wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta, przy równoczesnej możliwości przedłużenia dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nie przekraczającym miesiąca.

Wedle stanu prawnego na dzień 25 października 2007 r. zakazy pracy w święto przewidziane w rozdziale siódmym działu szóstego Kodeksu pracy nie znajdowały zastosowania do weekendowego systemu zatrudnienia.

Wyłączenie to wynika stąd, że przepisy art. 1519 do 15112 K.p. w zakresie ograniczającym czy rekompensacyjnym, nie znajdują zastosowania do weekendowego systemu czasu pracy.  Art. 1519 § 1 i 2 K.p. nie stosuje się dlatego, że pozostaje on w opozycji tak do treści art. 144 K.p. w którym ustawodawca wyraźnie, gramatycznie dopuszcza pracę w święto, jak i do treści art. 15110 pkt 10 K.p.

Art. 15110 K.p. znajduje zastosowanie do weekendowego systemu czasu pracy, o tyle, że dopuszcza   pracę w niedziele i święta bez ograniczeń.  Stanowi wobec tego odrębną, samodzielną przesłankę uzasadniającą legalne wykonywanie pracy w niedziele i święta u każdego pracodawcy, bez względu na rodzaj prowadzonej przez niego działalności.

Art.. 15111 K.p. nie znajduje zastosowania do weekendowego systemu czasu pracy, ponieważ odwołuje swe zastosowanie do sytuacji wymienionych w art.1519a i 15110 pkt 1-9 K.p., w których to przepisach nie ma mowy o weekendowym systemie.

Wreszcie art. 15112 K.p. także nie znajduje zastosowania do weekendowego systemu czasu pracy, co w celu wyeliminowania jakichkolwiek wątpliwości, potwierdza gramatycznie zdanie drugie tej regulacji prawnej.

W konsekwencji, cały rozdział siódmy działu szóstego K.p., w zakresie ograniczeń czy rekompensat, nie znajduje zastosowania do weekendowego systemu czasu pracy, co potwierdza tezę, że w dotychczasowym stanie prawnym praca weekendowa była powszechnie dopuszczalna, bez względu na ograniczenia przewidziane w tym rozdziale.

Z dniem 26 października 2007 r. sytuacja zmienia się jedynie o tyle, że ustawodawca wprowadził w art. 1519a K.p. zakaz pracy w placówkach handlowych, co jednak nie zmienia stanu prawnego polegającego na tym, że taka praca jest nadal dopuszczalna w systemie z art. 144 K.p.

Nowy art. 1519a K.p. nie znajduje zastosowania do weekendowego systemu czasu pracy, ponieważ takie zastosowanie wymagałoby dodatkowej treści w § 1 tego przepisu, poprzez dopisek, że „dotyczy to także systemu czasu pracy wskazanego w art. 144 K.p.”, czego ustawodawca nie uczynił.

Dopiero takie doprecyzowanie pozwalałoby na stwierdzenie, że praca weekendowa w święto w placówce handlowej nie jest dopuszczalna. W braku tego zapisu, stan prawny w stosunku do weekendowego zatrudnienia nie ulega zmianie. Oznacza to nadal niczym nie ograniczone możliwości pracy pracowników w niedziele i święta w systemie określonym w art. 144 K.p.

Odmienny sposób wykładni, polegający na ograniczeniu zakresu stosowania systemu weekendowego, stosownie do zakazów wynikających z przepisów rozdziału siódmego działu szóstego K.p. nie znajduje żadnego uzasadnienia nie tylko normatywnego, ale także systemowego i celowościowego.

Systemowa porównawcza wykładnia została wyżej przedstawiona, natomiast z celowościowego punktu widzenia ograniczenie pracy weekendowej w placówkach handlowych nie niesie za sobą żadnych racjonalnych przesłanek.

Przeciwnie, zamiar ustawodawcy polegający na stworzeniu oryginalnej i potrzebnej społecznie formuły zatrudnienia byłby nie do końca zrealizowany.

Wreszcie z punktu widzenia funkcji ochronnej przepisów o czasie pracy nie miałby także żadnego istotnego znaczenia, ponieważ w weekendowym systemie pracownicy mają prawo do znacznie większej liczby dni wolnych od pracy w okresie rozliczeniowym aniżeli wynika to z art. 147 K.p.

Dopuszczalne możliwości pracy w święto

Pracodawca chcący zastosować weekendowy system czasu pracy musi oczywiście spełnić dokładnie wszystkie warunki przewidziane w art. 144 K.p. Oznacza to, po pierwsze pisemny wniosek zatrudnionego dotychczas pracownika, który oświadczy, że odtąd chce pracować wyłącznie w piątki soboty, niedziele i święta.

Niedopuszczalna byłaby natomiast taka sytuacja, w której pracownik zatrudniony np. w podstawowym systemie czasu pracy składa pracodawcy ów wniosek wyłącznie dotyczący jednego, czy wszystkich świąt w roku kalendarzowym, podczas gdy pracuje nadal we wszystkie dni robocze np. w podstawowym systemie czasu pracy.

Po drugie, nie jest weekendowym systemem czasu pracy zatrudnienie dodatkowe w tym systemie własnego pracownika, ponieważ taki stan faktyczny stanowi oczywiste obejście przepisów o czasie pracy, nie spełniając warunku przejścia pracownika z jednego np. podstawowego systemu czasu pracy do formuły weekendowej.

Nie ma znaczenia nawet pisemne oświadczenie pracownika, który wyrazi zgodę na zatrudnienie w niedziele. Taka zgoda nie zapewnia pracownikowi swobodnego wyboru w zakresie korzystania bądź nie ze święta, ponieważ pracodawca posiadający znaczną przewagę ekonomiczną, może tę zgodę na pracowniku wymusić.

Nie jest natomiast wykluczone zatrudnienie pracownika u dodatkowego pracodawcy w systemie weekendowym, jeśli jest on zatrudniony na stałe u innego pracodawcy np. w podstawowym systemie czasu pracy, pod warunkiem braku kolizji czasowych między wykonywaniem pracy u jednego i drugiego pracodawcy.

 

Ratio legis nowelizacji

Stworzony system zakazu pracy pracowników w placówkach handlowych w dni świąteczne ma na celu między innymi zmuszenie pracodawców do przestrzegania prawa pracownika do wypoczynku w postaci świątecznych dni wolnych od pracy.

Zgodnie z art. 147 K.p. w systemach czasu pracy obejmujących pracę w niedziele i święta, pracownikowi zapewnia się łącznie liczbę dni wolnych od pracy odpowiadającą co najmniej liczbie niedziel, świąt oraz dni wolnych od pracy w przeciętnie 5 dniowym tygodniu pracy przypadających w danym okresie rozliczeniowym  czasu pracy.

Zasada wynikająca z tego przepisu polegająca na prawie pracownika do odpowiedniej minimalnej liczby dni wolnych od pracy w okresie rozliczeniowym czy też szerzej w roku kalendarzowym, dotyczy każdego pracownika, nie wyłączając pracownika zatrudnionego w systemie weekendowym.

W przypadku weekendowego systemu czasu pracy, pracownik będzie posiadał znacznie więcej dni wolnych od pracy, aniżeli wynosi suma dni wskazanych w art. 147 K.p., ponieważ pracuje wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i dni świąteczne, podczas, gdy dni robocze od poniedziałku do czwartku ma zawsze wolne od pracy.

Z tego powodu, funkcja ochronna przepisów o czasie pracy w zakresie ograniczającym pracę w święta normatywnie nie może, a funkcjonalnie nie ma sensu aby była stosowana.

 

Szczegółowe rozwiązania pracy w święto

W periodykach prasowych ukazują się różne propozycje interpretacyjne mające na celu rozwiązanie kwestii możliwości normalnego dotychczasowego funkcjonowania placówek handlowych w święta.

Ustosunkowując się do tych rozwiązań, trzeba uznać, że nie wszystkie z nich są prawnie dopuszczalne i dlatego mogą spowodować negatywne konsekwencje prawne dla pracodawców.

Pracodawca, który zatrudnia pracowników w placówce handlowe w dni robocze i chce tych samych pracowników zatrudnić w tej placówce w święto na podstawie umowy cywilnoprawnej, dopuści się ewidentnego obejścia zakazu pracy w święto i dlatego taka sytuacja jest niedopuszczalna.

Kierujący placówką handlową, na rzecz której świadczy pracę osoba prowadząca działalność gospodarczą na własny rachunek, może wykonywać pracę w święto, pod warunkiem, że charakter jej pracy nie spełnia kryteriów stosunku pracy, o których mowa w art. 22 K.p.

Należy bowiem wyjaśnić, że status osoby fizycznej w postaci prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek nie wyłącza możliwości oceny, czy świadczona praca na rzecz innego podmiotu gospodarczego nie ma w istocie charakteru stosunku pracy.

Gdyby taki charakter stosunku pracy został ustalony, wówczas oczywiście praca w święto takiej osoby byłaby niedopuszczalna. Jeśli natomiast praca nie odpowiada definicji stosunku pracy, to może być wykonywana w święto.

Niektórzy pracodawcy, zgodnie z art. 1519 § 1 K.p., zamierzają korzystnie dla swoich potrzeb organizacyjnych ustalić porę definicyjną święta, a mianowicie w taki sposób, aby święto rozpoczynało się o godzinie 18.oo w święto i kończyło o 18.oo w dniu następującym po tym święcie.

Analizując ten sposób postępowania należy zwrócić uwagę, że jest on prawnie niedopuszczalny. Pracodawca zgodnie z art. 1519 § 2 K.p. ma prawo zdefiniować przedział czasowy niedzieli i święta w inny sposób aniżeli uczynił to ustawodawca, stwierdzając, że jest to okres od 6.oo w danym dniu (w niedzielę, lub w święto) do 6.oo w dniu następnym.

Zdefiniowanie przedziału czasowego święta musi być jednocześnie przedziałem czasowym niedzieli, to po pierwsze. Wobec tego święto nie może być inaczej zdefiniowane aniżeli niedziela.

Po drugie, zdefiniowanie tych dni, musi odpowiadać definicji pojęciowej niedzieli czy święta, a będzie jej odpowiadać tylko wówczas, gdy ponad 12 godzin tego przedziału czasowego przypadnie na niedzielę lub święto rozumiane w sposób astronomiczny od godziny 0oo w święto, lub w niedzielę do godziny 24oo w tym dniu.

Innymi słowy, zdefiniowanie niedzieli od 18.oo w niedziele do 18.oo w poniedziałek, nie jest definicją niedzieli, lecz definicją de facto poniedziałku, gdyż zdecydowana większość przedziału czasowego zawiera się w poniedziałek.

Dopuszczając taki niepoprawny sposób definiowania przedziału czasowego niedzieli i święta moglibyśmy doprowadzić do absurdu polegającego na tym, że jedynie 1 minuta przypada w niedzielę, a pozostałe 23 godziny i 59 minut przypadają w poniedziałek i miałaby to być rzekomo definicja niedzieli.

Słowem poprawna definicja niedzieli i jednocześnie święta musi przewidywać ponad 12 godzin astronomicznie przypadających na niedzielę, lub święto, a inne rozwiązania są absolutnie niedopuszczalne.

Kolejny pomysł polega na tym, że w święta za ladami sklepowymi staną komadytariusze, czyli pracownik i pracodawca w miejsce stosunku pracy zawrą umowę spółki komandytowej.

Rozwiązanie to nie jest oczywiście wykluczone, pod warunkiem jednak, że pracownik zgodzi się na stałe utracić swój status zatrudnieniowy i zmienić pozycję prawną na wspólnika spółki, który praktycznie nie ma wiele w tej spółce do powiedzenia.

Taka osoba, jako współwłaściciel nie podlega nie tylko przepisom o czasie pracy, ale też nie będzie podlegała przepisom bhp. Warunkiem poprawności wskazanego rozwiązania jest jednak stała zmiana statusu zatrudnieniowego, a nie zawarcie spółki komandytowej na okres  12 świąt w roku kalendarzowym, gdyż taki przypadek zostanie uznany jako obejście zakazu pracy w święto, z dalszymi tego konsekwencjami prawnymi.

Nieprawdziwe są doniesienia prasy, która straszy rodaków zamkniętymi stacjami benzynowymi, aptekami itd... Po pierwsze, na stacjach benzynowych najczęściej funkcjonują ajenci, którzy zatrudniają pracowników.

Ci pracownicy, jeśli nie pracują w systemie określonym w art. 144 K.p., w święto nie będą mogli pracować, ale to nie znaczy, że stacja benzynowa nie może funkcjonować. Jak najbardziej może, gdy będzie w niej pracował ajent, nie ma żadnych ku temu przeszkód.

Na stacji benzynowej może także zostać zatrudniony w dniu świątecznym osoba, która będzie wykonywała pracę na podstawie umowy zlecenia, i jeśli tylko to nie będzie pracownik tej stacji to takie zatrudnienie pozostanie w zgodzie z prawem. Podobnie z innymi jednostkami handlowym np. aptekami.

Dotychczas apteki dyżurne w święta były czynne i nadal pewnie będą czynne, jeśli w te dni popracują właściciele aptek będący magistrami farmacji, albo też zatrudnią sobie pracowników w systemie weekendowym, lub osoby nie będące pracownikami w ramach dorywczej umowy zlecenia.

Każdy sklep spożywczy, czy inna placówka handlowa może być legalnie otwarta, jeśli pracę będzie wykonywał pracownik w systemie weekendowym albo legalnie pracę wykona zleceniobiorca lub sam właściciel tej jednostki.

Słowem, problem związany z zakazem pracy w święta nie jest aż tak straszny, jak go w mediach malują, tym bardziej, że PIP oświadczyła, iż w listopadzie 2007 r. będzie jedynie sondować jak kształtują się zasady zatrudniania w święto, a systemowe kontrole rozpocznie dopiero w grudniu br.

Po tych kontrolach w grudniu pracodawcy mogą się już spodziewać określonych sankcji wykroczeniowych jeśli będą naruszać ustalone zakazy pracy w święto. Za naruszenie zakazu grozi bowiem grzywna, która w drodze mandatu może się zawierać w przedziale od 1.000.- do 2.000.- złotych, natomiast sąd grodzki może nałożyć grzywnę nawet do 30.000.- złotych.

Pracodawcy mogą więc w listopadzie br. spokojnie zastanowić się nad właściwym, legalnym, zgodnym z prawem rozwiązaniem organizacyjnym, które pozwoli im wykonywać działalność gospodarczą w placówce handlowej w kolejne święta występujące w następnych miesiącach..

Odrębną kwestią jest potrzeba znowelizowania omawianych przepisów, celem wprowadzenia jednoznaczności, czyli ostrości  sformułowań legislacyjnych, których budowa nie pozwoli na kontrowersyjne wykładnie.

Nadal pozostaje aktualna potrzeba powrotu legalnej, wiążącej wykładni ustaw, która może rozwiązać wiele problemów wykładniowych, przyczyniając się do jednolitego stosowania prawa względem obywateli i eliminując niepotrzebne nieporozumienia w sferze stosowania prawa w ogóle, w tym stosowania prawa pracy.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>

Udzielamy indywidualnych Porad Prawnych

Masz podobny problem prawny?
Kliknij tutaj, opisz nam swój problem i zadaj pytania.

(zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje)
Porad przez Internet udzielają
prawnicy z dużym doświadczeniem

Zapytaj prawnika

Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Wycenę wyślemy do 1 godziny

Kodeks pracy

[Pobierz Kodeks pracy] Z zaznaczonymi zmianami.

Kodeks pracy

[Pobierz ustawę o PIP] Z zaznaczonymi zmianami.

Zadaj pytanie »

eporady24.pl

spadek.info

prawo-budowlane.info

odpowiedziprawne.pl

rozwodowy.pl

prawo-mieszkaniowe.info

prawo-karne.info

Szukamy prawnika »