W artykule pt. „Zakaz pracy w święto” wprowadzonym do serwisu w dniu 27.10.2007 r. w formie pilnej bieżącej wykładni odpowiadającej na zapotrzebowanie społeczne związane ze zbliżającym się świętem 1.11.2007 r. dokonałem pewnych uproszczeń wykładniowych, które po głębszej, kompleksowej analizie okazały się częściowo nieprecyzyjne.

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

Cóż? Błędy są rzeczą ludzką i kontrowersyjne, a czasem nawet błędne tezy wykładniowe mogą być przedmiotem publikacji w dobrej wierze. Najważniejsze wszakże jest to, aby dostrzegłszy swój błąd, umieć go naprawić, poprzez stosowną weryfikację, gdyż uporczywa obrona błędnej pozycji wykładniowej niczemu i nikomu nie służy.

Przepraszając zatem za te nieścisłości, proponuję zainteresowanym ponowne przeczytanie artykułu „Zakaz pracy w święto”, którego treść została nieco zmieniona, choć zasadniczy kierunek wykładniowy zmianie nie uległ.

Artykuł ten koresponduje ściśle z niniejszym, gdyż dopiero łączne przeczytanie obu opracowań daje w miarę spójny pogląd na problematykę dopuszczalności pracy w niedziele i święta. Ten niedookreślony przymiotnik wynika stąd, że niestety nowelizacja kodeksu dotycząca zakazu pracy w święto nie została przeprowadzona legislacyjnie poprawnie.

Z tego również powodu, na tle komentowanych przepisów, mogą się pojawiać, nawet przy zastosowaniu poprawnych reguł wykładniowych, kontrowersyjne poglądy interpretacyjne.

Zasada dni wolnych od pracy

Rozdział VII działu szóstego Kodeksu pracy pt. „Praca w niedziele i święta” w istocie powinien posiadać inną nazwę, ponieważ stanowi w rzeczywistości zasady ograniczające pracę w te dni.

Ochronny charakter przepisów o czasie pracy sprawia, że regulacje zawarte w tym rozdziale powinny być rozumiane jako ograniczające możliwości zatrudnienia w niedziele i święta, które, to dni ustawodawca zasadniczo uważa jako dni wolne od pracy (art. 151⁹ § 2 K.p.).

Zgodnie natomiast z art. 147 K.p. określającym gwarancje pracownika do łącznej liczby dni wolnych od pracy, ustawodawca podkreślając odstępstwo od powyższej zasady, przewiduje, że w razie dopuszczalności pracy w niedziele i święta, bez względu na system czasu pracy, pracownik ma prawo w okresie rozliczeniowej do łącznej liczby dni wolnych będących sumą kalendarzowych niedziel, świąt i dni urzeczywistniających zasadę średnio 5 dniowego tygodnia pracy.

O ile art. 151⁹ § 1 K.p. kształtuje zasadę świętowania w niedzielę i święta, o tyle art. 147 K.p. gwarantując pracownikom dni wolne od pracy sprowadza istotę rzeczy do liczby tych dni, a nie do ich kalendarzowego wykładnika.

Wykaz dni świątecznych przewidziany jest w ustawie z dnia 18.01.1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz. U. Nr 4, poz. 28 z późn. zm. oraz z 1990 r. Nr 28, poz. 160). Są to następujące, niżej wymienione dni nazywane łącznie z niedzielami, ogółem dniami wolnymi od pracy.

• 1 stycznia - Nowy Rok,
• pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
• drugi dzień Wielkiej Nocy,
• 1 maja - Święto Państwowe,
• 3 maja - Święto Narodowe Trzeciego Maja,
• pierwszy dzień Zielonych Świątek,
• dzień Bożego Ciała,
• 15 sierpnia  - Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
• 1 listopada - Wszystkich Świętych,
• 11 listopada - Narodowe Święto Niepodległości,
• 25 grudnia - pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
• 26 grudnia - drugi dzień Bożego Narodzenia,

Wskazane dni mają różny charakter. Niektóre z nich są świętami  kalendarzowo, w interesującym nas zakresie, stałymi, w tym sensie, że zawsze wypadają w określone dni tygodnia. Takimi świętami są pierwszy dzień Wielkiej Nocy i pierwszy dzień Zielonych Świątek, które przypadają zawsze w niedzielę oraz drugi dzień Wielkiej Nocy, który zawsze przypada w poniedziałek.

Pozostałe święta mają charakter kalendarzowo ruchomy w tym sensie, że mogą przypadać w różnych dniach tygodnia w zależności od struktury kalendarzowej danego roku. To zróżnicowanie powoduje ten skutek, że pomimo łącznej liczby świąt wymienionych w cyt. ustawie wynoszącej 12, rzeczywista liczba dni wolnych od pracy może w najlepszym wypadku wynieść 10.

Wynika to stąd, że dwa święta przypadają zawsze w niedzielę. Ze względu na układ kalendarza, także pozostałe dni mogą niekiedy przypaść w niedzielę, co powoduje ten skutek, że liczba dni wolnych od pracy ulega obniżeniu.

Ustawodawca przyjął bowiem zasadę obniżania wymiaru czasu pracy koniecznego do przepracowania w danym okresie rozliczeniowym tylko o dni świąteczne, które przypadną w okresie od poniedziałku do soboty włącznie, co wynika z gramatycznego zapisu art. 130 § 2 K.p.

Mamy jednak pewne konsekwencje prawne, które wynikają z faktu występowania święta w niedzielę, ponieważ z punktu widzenia ochronnego, w zakresie zakazu czy ograniczenia pracy w święto, ustawodawca nakazuje traktować święto przypadające w niedzielę bardziej rygorystycznie, w zakresie pracy w placówkach handlowych, o czym świadczy art. 151^9a § 2 K.p.

Niezależnie od zakazu pracy w święto w placówkach handlowych, ustawodawca w ramach ostatniej nowelizacji, dokonał także zapisu ograniczającego pracę w niedziele, stwierdzając, że praca w niedziele w placówkach handlowych jest dozwolona wyłącznie przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności.

Zakres tych podmiotów, które mogą pracować w niedziele nie został stypizowany ani przykładowo ani wyczerpująco, prawdopodobnie dlatego, że zmieniające się stosunki społeczne tworzą coraz to nowe rozwiązania handlowo-organizacyjne, toteż praktycznie trudne byłoby wymienienie wszystkich przypadków dopuszczalności pracy w niedziele.

W tym zakresie jednak, zasadniczo nie ma rozbieżności poglądów w zakresie jednostek, które mogą legalnie wykonywać pracę w niedziele, tym bardziej, że istnieje nadal art. 151¹⁰ , który w pkt 9 wymienia przykładowo dopuszczalne przypadki zatrudnienia w:

• zakładach świadczących usługi dla ludności,
• gastronomii,
• zakładach hotelarskich,
• jednostkach gospodarki komunalnej,
• zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,
• jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz placówkach opiekuńczo-wychowawczych, zapewniających całodobowa opiekę,
• zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku.

Znaczenie zakresu wskazanych wyjątków dopuszczających pracę w niedziele i święta na tle podanych rodzajów działalności nie budzi większych problemów, ponieważ przepis ten funkcjonuje od lat, co pozwoliło na jego jednoznaczne rozumienie.

Problem sprowadza się natomiast do oceny art. 151¹⁰ K.p. z wyłączeniem punktu 9, w relacji do dopuszczalności pracy w niedziele i święta dopuszczalnej w sposób uniwersalny, bez względu na prowadzoną działalność, nie wyłączając placówki handlowej.

Innymi słowy, powstaje pytanie, czy w placówce handlowej, mimo wyraźnego i jednoznacznego zakazu pracy w święto, o którym mowa w art. 151^9a § 1 K.p., można zastosować którąś z przesłanek dopuszczalności takiej pracy, przez pryzmat przesłanek przewidzianych w art. 151¹⁰ K.p., a jeżeli można, to które z tych przesłanek uzasadniają naruszenie całkowitego zakazu pracy w święto w placówce handlowej?

Na tak postawione pytanie trzeba odpowiedzieć poprzez analizę poszczególnych przesłanek dopuszczających pracę w niedziele i święta zawartych w art. 151¹⁰ K.p.

Pierwsza przesłanka dopuszczająca pracę w niedziele i święta polega na konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

Przesłanka ta ma charakter uniwersalnego dopuszczenia pracy w niedziele i w święta, zawsze i u każdego pracodawcy także w placówce handlowej. Wynika to stąd, że jej wyjątkowy, a równocześnie naglący charakter przesądza o uniwersalnym zastosowaniu. Twierdzenie, że z tych przyczyn pracować w placówce handlowej w święto nie można, byłoby czysty nonsensem.

Kolejna przesłanka polega na rodzajowym charakterze systemu czasu pracy w ruchu ciągłym, który przez swe zdefiniowanie w art. 138 K.p. stanowi wystarczające ograniczenie zakresu podmiotów, które z tego systemu czasu pracy i tym samym prawa zatrudnienia w niedziele i święta mogą korzystać. Praca w ruchu ciągłym nie wiąże się oczywiście z zatrudnieniem w placówce handlowej.

Następna przesłanka, to zatrudnienie przy pracy zmianowej, które z punktu widzenia ochronnego może sprawiać najwięcej problemów interpretacyjnych, albo też sprowadzać system ochronny do możliwości jego legalnego obejścia.

System pracy zmianowej w obecnym stanie prawnym, to kwestia rozwiązań organizacyjnych zależnych wyłącznie od danego pracodawcy, który w tym zakresie w zasadzie nie jest niczym skrępowany.

Odpowiadając na pytanie, czy praca zmianowa zezwala na zatrudnienie w niedziele i święto, nie sposób udzielić innej odpowiedzi, jak tylko, że tak, skoro ustawodawca takie rozwiązanie przyjął. Rzecz polega jednak na tym, że niegdyś, kiedy ten przepis był tworzony, praca zmianowa nie mogła być dowolnie wprowadzana przez pracodawcę i dlatego jej dopuszczalność uzasadniała rzeczywiście zatrudnienie w niedziele i święta.

Na tle tej regulacji widać wyraźnie, że przepis pochodzący z poprzedniego ustroju nie przystaje do obecnych warunków zatrudnieniowych i przy okazji wprowadzenia zakazu pracy w święta w placówkach handlowych stanowi legalne obejście tego zakazu.

Odmienny pogląd, zakładający, że zakaz pracy w placówkach handlowych w święto sprecyzowany w art. 151^9a § 1 K.p. nie może był łagodzony przez przesłanki wymienione w art. 151¹⁰ K.p. jest tezą wykładniową trudną do obrony.

Można się zgodzić na pewno, że nie wchodzi w grę art. 151¹⁰ pkt 9 K.p., a to z uwagi na to, że z tego punktu ustawodawca uchylił dopuszczalność pracy w placówkach handlowych, wprowadzając w art. 151^9a K.p. całkowity zakaz.

Powstaje jednak pytanie, czy to samo można powiedzieć, o pozostałych punktach art. 151¹⁰ K.p.? Na tak postawione pytanie poprawna odpowiedź jest jedna – nie, ponieważ już art. 151¹⁰ pkt 1 K.p. przez swoją wyjątkowość wyklucza zasadność twierdzenia, że praca w tych warunkach w placówce handlowej w święto jest niedopuszczalna.

Na przykład, istnieje potrzeba ochrony mienia pokaźnych rozmiarów i wobec tego nie można pracowników zatrudnić w święto, bo art. 151^9a § 1 K.p. nie zezwala. Przecież byłaby to wykładnia oczywiście błędna, już nie mówiąc o potrzebie ratowania życia czy zdrowia pracowników.

Jeśli założymy, że przesłanka z art. 151¹⁰ pkt 1 K.p. zezwala na naruszenie zakazu pracy w święto w placówce handlowej, to powstaje pytanie, dlaczego przesłanka z art. 151¹⁰ pkt 3 K.p. ma być wykluczona, w szczególności wedle jakich zasad wykładniowych można ją wykluczyć?

Na tak postawione pytanie nie ma dobrej odpowiedzi, bo jeśli powiemy, że praca zmianowa nie zezwala na pracę w święto w placówce handlowej, to nie znajdziemy argumentów na poparcie tej tezy, bo jedyny argument mógłby być taki, że cały art. 151¹⁰  nie uchyla zakazu z art. 151^9a § 1 K.p.

Twierdzenie takie, jak wykazałem na przykładzie przesłanki z art. 151¹⁰ pkt 1 K.p. nie jest jednak prawdziwe, toteż należy uznać, de lege lata, że praca zmianowa zezwala na pracę w placówkach handlowych w święto.

Tym sposobem dochodzimy do wniosku, że cały zabieg ustawodawcy zmierzającego do ograniczenia pracy w święto w placówkach handlowych został skonstruowany całkowicie niepoprawnie.

Nie tylko z formalnego punktu widzenia ustawodawca podzielił sobie artykuły kodeksu na ustępy zamiast na paragrafy, lecz stworzył kompletny bubel prawny, który praktycznie do niczego się nie nadaje, jak tylko do uchylenia, lub gruntownej zmiany.

Ograniczenia zatrudnienia w niedziele

W obecnym stanie prawnym ograniczenia pracy w niedziele regulowane są w przypadku placówki handlowej art. 151^9a § 3 K.p., który stanowi, że praca w niedziele jest dozwolona w placówkach handlowych przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności.

Taki zakres ograniczenia daje dużą swobodę interpretacyjną w zakresie tego, co jest  z jednej strony użytecznością społeczną, a z drugiej co stanowi zaspokojenie codziennych potrzeb ludności, choć to drugie pojęcie łatwiej ściślej scharakteryzować przykładami.

Niezależnie od tych powyżej wymienionych przesłanek, które mogą charakteryzować dość znaczny krąg podmiotów zatrudniających zajmujących się działalnością handlową, praca w niedziele może być także dopuszczona w placówce handlowej przez pryzmat niektórych przesłanek z art. 151¹⁰ K.p., podobnie jak to miało miejsce w przypadku pracy w święto.

Oznacza to, że praca w niedziele w placówce handlowej jest dopuszczalna:

• w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska, albo usunięcia awarii,
• w przypadku stosowania pracy zmianowej,
• w przypadku wykonywania niezbędnych remontów,
• przy pilnowaniu mienia lu ochronie osób,
• przy stosowaniu systemu weekendowego czasu pracy.

Tak szeroko rozumiany zakres dopuszczalnej pracy w niedziele i święta w placówkach handlowych sprawia, że praktycznie zabieg legislacyjny przeprowadzony przez ustawodawca, mającego na celu dokonanie rzeczywistego ograniczenia pracy w ten dni w placówkach handlowych stał się rozwiązaniem, zasadniczo całkowicie nieskutecznym.

Przepisy o czasie pracy, których naruszenie powoduje wyczerpanie znamiona wykroczenia nie mogą być interpretowane rozszerzająco ale musi to być wykładnia stosowana wprost. Gramatyczne i systemowe podejście wykładniowe do omawianych przepisów pozwala na stwierdzenie, że zamiar ustawodawcy nie osiągnął celu, wskutek podstawowych błędów legislacyjnych i nie przemyślenia wszystkich systemowych powiązań wprowadzonych przepisów w układzie dotychczasowego stanu prawnego, regulującego dopuszczalność, czy ograniczenia pracy w niedziele i święta.

De lege ferenda

Rozwiązanie zmierzające od stworzenia pracownikom możliwości wyboru co do tego, czy w święta pragną świętować, czy też chcą pracować, jest celem, z ochronnego punktu widzenia, w pełni zasadnym, ponieważ w obecnym stanie prawnym, pracodawcy dość nagminnie wymuszają na pracownikach zatrudnienie w dni świąteczne, do tego jeszcze nie udzielając pracownikom właściwej rekompensaty z tego tytułu.

Wprowadzenie zakazu pracy w święta powinno jednak polegać na zapisach kategorycznych, przewidujących jednocześnie enumeratywne wyliczenie wyjątków dopuszczalności zatrudnienia w święta zarówno z punktu widzenia rodzaju prac wykonywanych, jak również z uwagi na potrzeby społeczne wymagające dopuszczalności takiego zatrudnienia.

Prowadzi to do wniosku, że proces legislacyjny nawet tak prosty jak wprowadzenie zakazu pracy w święta w placówkach handlowych, musi być poprzedzony stosownym typowym trybem stanowienia prawa, gdyż pochopnie prowadzone nowelizacje do niczego dobrego nie prowadzą.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>