Nowelizacja czasu pracy w 2013 r. – część 1

Nowelizacja dotyczy następujących, niżej wymienionych zagadnień:

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

1. Wprowadzenie możliwości stosowania 12-miesięcznego okresu rozliczeniowego czasu pracy (art. 129 § 2 K.p.).
2. Forma i tryb wprowadzania rozkładu czasu pracy pracownika oraz wyjątki w tym zakresie (art. 129 § 3 i § 4 K.p.).
3. Zasady zachowania prawa do wynagrodzenia w miesiącach nieobjętych wykonywaniem pracy w całości lub w części (art. 129 § 5 K.p.).
4. Zasady wprowadzania systemu przerywanego czasu pracy (art. 139 § 3 i § 5 K.p.).
5. Ruchomy czas pracy (art. 140¹ K.p.).
6. Wprowadzanie systemów i rozkładów czasu pracy pracowników (art. 150 K.p.).
7. Odpracowanie a godziny nadliczbowe (art. 151 § 2¹ K.p.).

Wprowadzenie możliwości stosowania 12-miesięcznego okresu rozliczeniowego czasu pracy

Zgodnie z art. 129 § 2 K.p. w każdym systemie czasu pracy, jeżeli jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi lub technicznymi lub dotyczącymi organizacji pracy, okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 12 miesięcy, przy zachowaniu ogólnych zasad dotyczących ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.

Konkretyzacja tej regulacji prawnej z punktu widzenia celowościowego jest zrozumiała i polega na tym, aby stworzyć pracodawcom możliwość nierównomiernego czasowo wykorzystywania czasu pracy pracowników, przy równoczesnej eliminacji pracy w godzinach nadliczbowych i w konsekwencji wypłacania z tego tytułu stosownego dodatku.

Dla tak zamierzonego celu ustawodawca wprowadził regulację prawną mało czytelną, bo zawierającą nowe, nie znane działowi VI K.p. zwroty, które niepotrzebnie komplikują kierunki wykładni tego przepisu.

Do warunków wprowadzenia wydłużonego do 12 miesięcy okresu rozliczeniowego czasu pracy ustawodawca zalicza wystąpienie:

a) przyczyn obiektywnych, lub

b) przyczyn technicznych, lub

c) przyczyn dotyczących organizacji pracy.

O ile wprowadzenie warunku zaistnienia przyczyn obiektywnych może być motywowane koniecznością wystąpienia okoliczności uzasadniających wprowadzenie takiego okresu rozliczeniowego ze względu na zobiektywizowane kryteria, które w znacznej mierze mogą podlegać ocenie zewnętrznej, o tyle wprowadzenie kryterium technicznego jest już zabiegiem mało czytelnym. Zważyć bowiem trzeba, że wydłużenie okresu rozliczeniowego w skutkach prawnych stwarza ograniczenia kosztowe po stronie pracodawcy poprzez eliminację potrzeby opłacania dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych.

Z tego powodu warunkowanie tego wydłużenia względami technicznymi z logicznego punktu widzenia jest zabiegiem nietrafnym, gdyż problematyka techniczna nie ma bezpośredniego związku z kosztami pracy, a jeżeli ma, to nie taki związek, który uzasadniałby ze względów technicznych wprowadzenie dłuższego okresu rozliczeniowego.

Poza tym de facto przyczyny techniczne mieścić się będą w przyczynach dotyczących organizacji procesu pracy. W konsekwencji, wyodrębnienie przyczyn technicznych uzasadnione nie jest.

Ponadto ten rodzaj przyczyn nie był dotychczas znany działowi VI K.p., toteż wprowadzanie nowej przesłanki niepotrzebnie komplikuje i tak złożony stan prawny tego działu. Ustawodawca dopuszcza wydłużenie okresu rozliczeniowego czasu pracy do 12 miesięcy w każdym systemie czasu pracy.

Rozwiązanie to budzi wątpliwości przede wszystkim z systemowo-ochronnego punktu widzenia, a więc ze względu na rolę, jaką mają spełniać przepisy o czasie pracy.

Jeśli bowiem założymy, że 12-miesięczny okres rozliczeniowy czasu pracy może dotyczyć wszystkich systemów czasu pracy, a więc:

1. podstawowego systemu czasu pracy (art. 129 K.p.),
2. równoważnego systemu czasu pracy przy normie dobowej do 12 godzin (art. 135 K.p.),
3. równoważnego systemu czasu pracy przy normie dobowej do 16 godzin (art. 136 K.p.),
4. równoważnego systemu czasu pracy przy normie dobowej do 24 godzin (art. 137 K.p.).
5. systemu czasu pracy w ruchu ciągłym (art. 138 K.p.),
6. systemu przerywanego czasu pracy (art. 139 K.p.),
7. zadaniowego systemu czasu pracy (art. 140 K.p.),
8. ruchomego systemu czasu pracy (art. 140¹ K.p.)
9. systemu skróconego tygodnia pracy (art. 143 K.p.),
10. weekendowego systemu czasu pracy (art. 144 K.p.),
11. skróconego systemu czasu pracy (art. 145 K.p.),
12. innych systemów czasu pracy przewidzianych w przepisach szczególnych,
    
    to oznacza, że dotychczasowe regulacje prawne, ograniczające wydłużenie okresu rozliczeniowego poza określone ściśle przez ustawodawcę granice, zasadniczo z ochronnego punktu widzenia stają się bezprzedmiotowe.

Ustawodawca nie pokusił się bowiem o całościową zmianę przepisów ochronnych o czasie pracy, lecz pozostawił dotychczasowe ograniczenia, wprowadzając tym samym de lege lata (łac. w świetle obowiązującego prawa) stan prawny, w którym funkcja ochronna przepisów o czasie pracy w znacznej mierze stała się fikcją.

Warunkowanie dopuszczalności wydłużenia okresu rozliczeniowego czasu pracy do 12 miesięcy, z zachowaniem ogólnych zasad dotyczących ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracownika, jest rozwiązaniem wprowadzonym dla pozoru, ponieważ ustawodawca nie przewidział konkretnych rozwiązań instytucjonalnych gwarantujących zachowanie tej zasady. Pozór ochronny polega na tym, że wprowadzono ogólną klauzulę zabezpieczającą rzekomo bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracownika, nie precyzując żadnych kryteriów czy trybu postępowania pozwalających pracownikowi domagać się przestrzegania względem niego tej zasady ochronnej.

Należy bowiem zauważyć, że o ile klarowna z ochronnego punktu widzenia jest sytuacja prawna pracowników młodocianych, objętych przepisami ochronnymi zamieszczonymi w dziale IX K.p., czy kobiet w ciąży – stosownie do postanowień działu VIII K.p., czy też pracowników niepełnosprawnych, w stosunku do których ograniczenia ich czasu pracy wynikają z ustawy szczególnej, o tyle pozostali pracownicy objęci ową szczególną klauzulą ochronną przewidzianą w art. 129 § 2 K.p. w rzeczywistości nie mają realnych szans na ochronę.

Dopuszczając powszechnie możliwość przedłużenia okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy, ustawodawca de facto zgodził się na ukryte, długotrwałe, bo trwające wiele miesięcy, zatrudnianie pracowników w godzinach nadliczbowych, co dotychczas przez Kodeks pracy było zabronione.

Legalna praca przez wiele miesięcy w wymiarze np. 250 godzin miesięcznie jest przecież niczym innym jak ukrytym, stałym zatrudnieniem pracownika w godzinach nadliczbowych.

Gdy chodzi o maksymalne, legalne wymiary w tym zakresie, to w najkrótszym 4-tygodniowym miesiącu lutym pracodawca może pracownika zatrudniać przez 288 godzin (6 dni x 4 tygodnie x 12 godzin = 288 godzin) – bez występowania formalnie pracy w godzinach nadliczbowych i przy zapewnieniu tak odpoczynku dobowego, jak i tygodniowego.

O ile można się zgodzić na takie rozwiązanie w przejściowej ustawie antykryzysowej, gdyż nadzwyczajne stany kryzysowe wymagają zastosowania szczególnych środków zaradczych, w tym przejściowo ograniczających uprawnienia pracownika, o tyle wprowadzenie takiego rozwiązania na stałe do Kodeksu pracy świadczy o tym, iż ustawodawca traktuje pracownika jak zwykłego parobka mającego podporządkować się jego woli wynikającej ze źródeł nacisku właścicieli kapitału.

Przyjęty sposób nowelizacji przepisów o czasie pracy nie ma wiele wspólnego ani z wolą suwerena, ani ze stwarzaniem godziwych warunków zatrudnienia. Biorąc to pod uwagę, zdecydowanie krytycznie oceniam zapis art. 129 § 2 K.p., uważając tego rodzaju instytucję w Kodeksie pracy demokratycznego państwa prawa za niedopuszczalną.

Nie widzę natomiast przeszkód do zastosowania takiego rozwiązania w przejściowej ustawie antykryzysowej. Z tym jednak zastrzeżeniem, że jeżeli mówimy o realnej ochronie bezpieczeństwa i zdrowia pracownika, to zapis mówiący o tym w formie ogólnego sloganu jest niewystarczający.

Konieczne byłoby dodanie regulacji uprawniającej pracownika do objęcia go dodatkowymi profilaktycznymi badaniami lekarskimi, celem ustalenia, czy do tak intensywnej pracy posiada zdolność psychofizyczną.

Brak zdolności do wykonywania intensywnej pracy – wynikającej z 12-miesięcznego okresu rozliczeniowego czasu pracy – przy równoczesnej zdolności pracownika do pracy dotychczasowej, powinien wykluczać możliwość wypowiedzenia z tego powodu umowy o pracę przez pracodawcę.

Zaburzenie ochronnego charakteru przepisów o czasie pracy polega także na tym, że o wprowadzeniu 12-miesięcznego okresu rozliczeniowego czasu pracy i tym samym stosowaniu stale ukrytej pracy w godzinach nadliczbowych decydują w formie zgody związki zawodowe lub przedstawiciele pracowników nie zaś obiektywne kryteria uzasadniające z ekonomiczno-gospodarczego punktu widzenia takie rozwiązanie.

W przypadku uchwalenia ustawy antykryzysowej taki akt prawny musi rzecz jasna być poparty realną oceną sytuacji gospodarczej w kraju, która uzasadnia przejściowe zastosowanie nadzwyczajnych środków zatrudnieniowych.

W konsekwencji, jeśli potrzeba stosowania takich środków jest niezbędna dla poprawy kondycji gospodarki krajowej, to prawo wprowadzania 12-miesięcznego okresu rozliczeniowego musi być nadane pracodawcy w sposób bezwarunkowy, ale wraz z mechanizmami realnie zabezpieczającymi bezpieczeństwo i zdrowie pracowników.

Wprowadzony przez naszego ustawodawcę model nie rozwiązuje żadnych problemów natury finansowo-gospodarczej, a jest raczej pewnego rodzaju sprawdzianem, na co załogi pracownicze, bez strajku generalnego, są w stanie się zgodzić.

W warunkach rzeczywistej potrzeby zastosowania nadzwyczajnych środków instytucjonalnych w sferze problematyki czasu pracy pracodawcy powinni mieć prawo jednostronnego wprowadzania takich przejściowych rozwiązań, zaś gwarancją ochronną dla pracownika byłyby wyniki profilaktycznych badan lekarskich.

Rozważając problematykę stosowania 12-miesięcznego okresu rozliczeniowego czasu pracy, należy zwrócić uwagę, że de lege lata pracodawca nie może zastosować tego rozwiązania bez zgody przedstawicielstwa pracowników.

W myśl bowiem art. 150 § 2 K.p. bez takiej zgody dopuszczalne jest jedynie wprowadzenie okresów rozliczeniowych, o których mowa w art. 135 § 3 i § 4 K.p. Wskazane przepisy dotyczą trzy- i czteromiesięcznego okresu rozliczeniowego czasu pracy pod warunkiem uprzedniego powiadomienia okręgowego inspektora pracy.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>