Nowa ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy

W dniu 13 kwietnia 2007 r. Sejm uchwalił ustawę o Państwowej Inspekcji Pracy, którą opublikowano w Dzienniku Ustaw Nr 89 pod pozycją 589. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2007 r. , z wyjątkiem art. 108, który wszedł w życie z dniem 1 czerwca 2007 r.

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

Ustawa z 13.04.2007 r. jest konsekwencją prezydenckiego projektu, który miał zasadniczo dwa przewodnie założenia. Po pierwsze, nowa ustawa miała zmienić na tyle strukturę, kompetencje i zadania PIP aby ta instytucja lepiej, skutecznie funkcjonowała w zakresie kontroli i nadzoru nad warunkami pracy.

Po drugie, PIP miała się stać organem uprawnionym do kontroli legalności zatrudnienia, przejmując tę funkcję od wojewodów.

To drugie zadanie organizacyjnie realizowane jest w ten sposób, że w terminie do dnia 1 czerwca 2007 r. wojewodowie mieli przekazać Głównemu Inspektorowi Pracy imienne wykazy pracowników wykonujących kontrolę legalności zatrudnienia, którzy z dniem 1 lipca 2007 r. przechodzą na zasadzie art. 23¹ K.p. do Państwowej Inspekcji Pracy.

Jednocześnie minister właściwy ds. administracji w drodze rozporządzenia miał określić sposób i tryb postępowania w sprawach przejmowanych od wojewodów pracowników, kierując się koniecznością zapewnienia sprawnego i efektywnego wykonywania przekazywanych zadań.

Ustawa z dnia 13.04.2007 r. składa się z 8 rozdziałów, stanowiąc w miarę kompleksowy akt prawny regulujący funkcjonowanie organu nadzoru i kontroli nad warunkami pracy, który realizuje te zadania w imieniu państwa, zgodnie z art. 24 Konstytucji RP.

W rozdziale pierwszym określono organizację Państwowej Inspekcji Pracy, która nadal podlega Sejmowi RP, a nadzór nad nią, w zakresie określonym w ustawie, sprawuje w imieniu parlamentu Rada Ochrony Pracy.

Do kompetencji ROP należy wyrażanie stanowiska w sprawach z zakresu działania PIP, w szczególności dotyczących programów działania, okresowych ocen działalności oraz problemów ochrony pracy o zasięgu ogólnokrajowym (art. 7 ust. 7).

Rada Ochrony Pracy składa się z 30 członków, których powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu na 4 letnią kadencję. Członków Rady  powołuje się spośród posłów, senatorów i kandydatów zgłoszonych przez Prezesa Rady Ministrów, reprezentatywne organizacje związkowe i organizacje pracodawców, a także inne organizacje społeczne zajmujące się ochrona pracy (art. 7).

Systematyzując strukturę PIP, stwierdzono, że składa się ona z dwóch jednostek organizacyjnych, a mianowicie Głównego Inspektoratu Pracy oraz okręgowych inspektoratów pracy (art. 3 ust. 1), a także z 3 organów: Głównego Inspektora Pracy, okręgowych inspektorów pracy i inspektorów pracy, działających w ramach właściwości okręgowych inspektoratów pracy (art. 17).

PIP prowadzi Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy im. prof. Jana Rosnera we Wrocławiu, do którego należy szkolenie i doskonalenie kadr inspekcji oraz upowszechnianie wiedzy i informacji, a także doradztwo w zakresie ochrony pracy (art. 8).

Rozdział drugi dotyczy zadań Państwowej Inspekcji Pracy. Do podstawowych zadań inspekcji należy (art. 10):

• kontrola i nadzór przestrzegania przepisów prawa pracy,
• kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, wykonywania działalności oraz kontrola szczegółowych obowiązków z tym związanych (art. 10 ust. 1 pkt 3),
• uczestnictwo w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych obiektów budowlanych albo ich części na zasadach ustalonych w przepisach prawa budowlanego,
• kontrola wyrobów wprowadzonych do obrotu pod względem spełniania wymagań bhp,
• podejmowanie działań polegających na zapobieganiu i eliminowaniu zagrożeń w środowisku pracy w szczególności poprzez badanie i analizowanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, a także udzielanie porad informacji z zakresu prawa pracy, w tym technicznych zagadnień bhp,
• prawo wnoszenia powództw, a za zgodą zainteresowanej osoby, uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy,
• wydawanie i cofanie zezwoleń na wykonywanie pracy zarobkowej przez dzieci do lat 16 (art. 304⁵ K.p.),
• opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy,
• udzielanie informacji o minimalnych warunkach zatrudnienia pracowników skierowanych do pracy na terytorium RP z państwa będącego członkiem Unii Europejskiej, a także współpraca z urzędami państw członkowskich UE odpowiedzialnymi  za nadzór nad warunkami pracy i zatrudnienie pracowników,
• ściganie wykroczeń przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, a także wykroczeń przewidzianych w art. 119-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz. U. Nr 99, poz. 1001 z późn. zm.).

W przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia właściwe organy PIP uprawnione są do (art. 11 ):

1. nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku naruszenia przepisów bhp,
2. nakazania wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracobiorców, a także skierowania do innych prac pracobiorców w razie wykonywania czynności o charakterze niebezpiecznym bez posiadania wymaganych kwalifikacji,
3. nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzi,
4. zakazania wykonywania pracy lub działalności w miejscach powodujących bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi,
5. nakazania zaprzestania pracy lub działalności, gdy ich prowadzenie zagraża życiu lub zdrowiu pracobiorców,
6. nakazania ustalenia w określonym terminie okoliczności i przyczyn wypadku,
7. nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi,
8. skierowania wystąpienia, w razie stwierdzenia innych naruszeń, nie wymienionych w pkt 1-7, o ich usunięcie oraz wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób winnych,

przy czym decyzje wymienione w punktach 2,3,4 i 7 podlegają z mocy prawa natychmiastowemu wykonaniu.

W postępowaniu przed PIP w sprawach nieuregulowanych w ustawie bądź przepisach wykonawczych albo w przepisach szczególnych stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 12).

Dodać przy tym  trzeba, że pod pojęciem postanowień przepisów mających pierwszeństwo przed ogólnymi zasadami K.p.a. należy także rozumień przepisy Konwencji Nr 81 MOP w sprawie inspekcji pracy w przemyśle i handlu (Dz. U. z 1997 r. Nr 72, poz. 450-451).

Dopiero w sprawach nie uregulowanych w Konwencji Nr 81 MOP i w przepisach wskazanych w art. 12 omawianej ustawy, stosuje się postanowienia proceduralne przewidziane w Kodeksie postępowania administracyjnego.

Wskazany kierunek wykładni wynika stąd, że zgodnie z art. 91 Konstytucji RP, ratyfikowane umowy międzynarodowe mają pierwszeństwo stosowania przed zwykłą ustawą, na wypadek kolizji między przepisami takiej ustawy a przepisami umowy międzynarodowej, w tym przypadku Konwencji Nr 81 MOP.

Art. 13 omawianej ustawy precyzuje zakres podmiotów podlegających kontroli Państwowej Inspekcji Pracy, stwierdzając, iż są to pracodawcy, a w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontroli legalności zatrudnienia także przedsiębiorcy niebędący pracodawcami, na rzecz których jest wykonywana praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby wykonujące pracę na własny rachunek, bez względu na podstawę świadczenia pracy.

Przy realizacji zadań PIP współdziała ze związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi, radami pracowników, społeczną inspekcją pracy oraz organami administracji państwowej i samorządowej (art. 14 ust. 1).

Nową kompetencją PIP jest prawo nieodpłatnego korzystania z danych zgromadzonych (art. 14 ust. 2):

• w Krajowej Ewidencji Podatników,
• w Krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej (REGON) prowadzonym przez Prezesa GUS,
• przez ZUS na koncie ubezpieczonego i koncie płatnika składek, w zakresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu,
• w Powszechnym Elektronicznym Systemie Ewidencji Ludności (RCI PESEL).

PIP na wniosek związków zawodowych może prowadzić szkolenia i instruktaż społecznych inspektorów pracy, a także podejmować działania na rzecz doskonalenia skuteczności oddziaływania sip (art. 14 ust. 3).

Organy Policji, na wniosek inspektora pracy obowiązane są do udzielenia stosownej pomocy w celu zapewnienia bezpieczeństwa kontrolującemu (art. 15). Tryb i formy współdziałania innych organów nadzoru i kontroli z PIP, w zakresie bhp i kontroli legalności zatrudnienia, określi w drodze rozporządzenia Prezes Rady Ministrów (art. 16).

Rozdział trzeci dotyczy zakresu działania organów Państwowej Inspekcji Pracy.

Do zakresu działania Głównego Inspektora Pracy należy w szczególności (art. 18):

• kierowanie działalnością Głównego Inspektoratu Pracy i okręgowych inspektorów pracy,
• rozpatrywanie odwołań od decyzji okręgowych inspektorów pracy,
• opracowywanie programów działania PIP,
• sprawowanie ogólnego nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy a także postępowaniem mandatowym w sprawach o wykroczenia przypisane inspekcji,
• udział w pracach komisji rządowych badających wypadki przy pracy,
• nadawanie i cofanie uprawnień rzeczoznawcy do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy, na zasadach uregulowanych w art. 9 ustawy,
• wykonywanie czynności z zakresu prawa pracy w stosunku do pracowników GIP oraz pracowników okręgowych inspektoratów pracy nadzorujących lub wykonujących czynności kontrolne.

Główny Inspektor Pracy przedstawia Sejmowi, Radzie Ochrony Pracy oraz Radzie Ministrów do dnia 30 czerwca następnego roku kalendarzowego sprawozdanie z działalności za rok poprzedni, podając je do wiadomości publicznej (art.18 ust.3 i 4).

Do zakresu działania okręgowego inspektora pracy należy w szczególności (art. 19 ):

• kierowanie działalnością okręgowego inspektoratu pracy, koordynacja, podział zadań i nadzór nad działalnością inspektorów pracy,
• wydawanie decyzji w sprawie nakazania zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju, gdy stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracobiorców (art. 11 pkt 5),
• rozpatrywanie odwołań od decyzji inspektorów pracy,
• prowadzenie ewidencji pracodawców działających na obszarze okręgowego inspektoratu pracy,
• sporządzanie sprawozdań z działalności okręgowego inspektoratu pracy,
• powiadamianie marszałka województwa lub właściwego starosty o stwierdzonych przypadkach naruszenia przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
• sporządzanie rocznych sprawozdań i przekazywanie ich do końca lutego następnego roku wojewodzie i marszałkowi województwa,
• wykonywanie czynności z zakresu prawa pracy w stosunku do pracowników okręgowego inspektoratu pracy, z wyjątkiem pracowników nadzorujących lub wykonujących czynności kontrolne.

Rozdział czwarty ustawy reguluje postępowanie kontrolne, precyzując strukturalnie następujące zagadnienia:

• definicję postępowania kontrolnego (art. 21),
• podmioty uprawnione do przeprowadzania kontroli (art. 22 i art. 25),
• warunki formalne upoważniające do przeprowadzenia kontroli (art.24 i art. 32),
• prawa i obowiązki kontrolującego (art. 23 i art. 30),
• obowiązki podmiotu kontrolowanego (art. 27 i art. 35),
• zasady legitymowania (art. 28),
• współdziałanie z partnerami społecznymi (art. 29),
• dokumentowanie wyników kontroli (art. 31),
• szczegółowe kompetencje pokontrolne inspektora pracy (art. 33, art. 34, art. 36, art. 37).

Ze względu na istotne znaczenia postępowania kontrolnego, szczegółowe omówienie tej problematyki będzie przedmiotem odrębnego artykułu.

Rozdział piąty reguluje zagadnienia pracownicze. W strukturze PIP ustawodawca dzieli wszystkich pracowników zasadniczo na trzy grupy (art. 38):

• pracownicy nadzorujący czynności kontrolne,
• pracownicy wykonujący czynności kontrolne,
• pracownicy zatrudnieni na innych stanowiskach.

Pracownikami nadzorującymi czynności kontrolne są Główny Inspektor Pracy i jego zastępcy, okręgowi inspektorzy pracy i ich zastępcy oraz pracownicy wyznaczeni przez GIP lub OIP do wykonywania tych zadań.

Pracownikami wykonującymi czynności kontrolne są inspektorzy pracy zatrudnieni na stanowiskach (art. 38 ust. 2):

• nadinspektora pracy – kierownika oddziału,
• nadinspektora pracy,
• starszego inspektora pracy – głównego specjalisty,
• starszego inspektora pracy – specjalisty,
• starszego inspektora pracy,
• inspektora pracy,
• młodszego inspektora pracy.

Pracownikiem PIP nadzorującym lub wykonującym czynności kontrolne może być osoba, która (art. 39):

1. ma obywatelstwo polskie, 
2. ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych,
3. nie była karana za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe,
4. posiada tytuł magistra lub równorzędny i niezbędną znajomość zagadnień wchodzących w zakres działania PIP oraz złożyła z wynikiem pozytywnym państwowy egzamin przed komisją powołaną przez Głównego Inspektora Pracy,
5. daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków służbowych,
6. ma stan zdrowia pozwalający na zatrudnienie na określonym stanowisku.

Stosunek pracy z pracownikami wykonującymi czynności kontrolne, z wyjątkiem kierowników oddziałów, nawiązuje się na podstawie mianowania (art. 41), natomiast stosunek pracy z pracownikami nadzorującymi czynności kontrolne i kierownikami oddziałów nawiązuje się na podstawie powołania (art. 40).

Pracownicy wykonujący czynności kontrolne nie mogą prowadzić działalności politycznej (art. 47 ust. 1) i podlegają okresowym ocenom kwalifikacyjnym (art. 49), a także odpowiedzialności dyscyplinarnej uregulowanej szczegółowo w rozdziale szóstym ustawy.

Rozdział siódmy ustawy zawiera zmiany w przepisach obowiązujących. Szczególnie istotne znaczenie mają zmiany dokonane w przepisach Kodeksu pracy. Dotyczą one:

• zmiany uprawnionego organu PIP, w miejsce inspektora pracy, ustawodawca określone zadania przypisał okręgowemu inspektorowi pracy, co dotyczy zagadnień regulowanych art. 9¹ § 4, 151⁷ § 6, 209 § 1, 234 § 2 i 235 § 1 Kodeksu pracy,

• zmiany art. 304 K.p. poprzez rozciągnięcie obowiązku zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy na osoby prowadzące w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę działalność na własny rachunek,

• objęcia przepisami art. 207 § 2 K.p. (w art. 304 § 3 K.p.) przedsiębiorców nie będących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy lub przez osoby prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek,

• objęcia przepisami art. 211 K.p. wszystkie podmioty realizujące pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez podmiot prowadzący daną działalność nie będący pracodawcą.

Dokonano także zmiany zagrożenia karą, wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w art. 281, 282 i 283 K.p., ustalając wymiar kary od dnia 1 lipca 2007 r. w granicach od 1.000.- złotych do 30.000.- złotych.

Zmiana oznacza, że minimalna kara grzywny za wykroczenie przeciwko prawom pracownika nałożona zarówno w postępowaniu zwyczajnym, jak i w postępowaniu mandatowym wynosi 1.000.- złotych.

Inspektor pracy w stosunku do czynów popełnionych od dnia 1 lipca 2007 r. uprawniony będzie do nałożenia mandatu karnego w granicach od 1.000.- do 2.000.- złotych. 

Jeżeli ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika popełni w ciągu dwóch lat od ostatniego ukarania takie wykroczenie, inspektor pracy może nałożyć grzywnę w wysokości do 5.000.- złotych.

W Kodeksie karnym dokonano dwóch istotnych zmian, a mianowicie:

• w art. 46 § 1 K.k. przewidziano, że w razie skazania m.in. za przestępstwo przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, sąd na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej, orzeka obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części, przy czym w tym przypadku nie stosuje się przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczeń oraz możliwości zasądzenia renty,

• w art. 218 K.k. dodano § 3, przewidujący, że osoba zobowiązana orzeczeniem sądu do wypłaty wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy, która obowiązku tego nie wykonuje, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

W Kodeksie postępowania karnego w art. 49 dodano nowy § 3a przewidujący uprawnienia pokrzywdzonego dla właściwego organu Państwowej Inspekcji Pracy w sprawach o przestępstwa z art. 218-221 i art. 225 § 2 K.k., pod warunkiem, że organ ten ujawnił przestępstwo lub wystąpił o wszczęcie postępowania karnego.

Dla porządku dodać trzeba, że ustawa zawiera także rozdział ósmy - Przepisy przejściowe i końcowe, zawierający postanowienia o mniejszym znaczeniu merytorycznym dla oceny funkcjonowania omawianej instytucji kontrolnej.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>