Niezgodność zakładowego układu zbiorowego pracy z układem ponadzakładowym nie upoważnia sądu do stworzenia w zastępstwie stron układu zakładowego tabeli wynagrodzenia odpowiadającej wymaganiom układu ponadzakładowego.

Przesłanki stanu faktycznego

Rozstrzygnięcie zapadło na tle następującego stanu faktycznego. Powód wniósł o zasądzenie od pozwanej kwoty ponad 29.000.- zł. tytułem wyrównania wynagrodzenia za trzy lata z odsetkami za zwłokę z tytułu zaniżonej stawki wynagrodzenia wynikającej z zakładowego układu zbiorowego pracy (ZUZP), sprzecznej z postanowieniami ponadzakładowego układu zbiorowego pracy (PUZP).

Sad I instancji uwzględnił częściowo powództwo a w wyniku apelacji powoda sprawa wróciła ponownie do I instancji. Sąd ustalił, że PUZP wymagał, aby stawki plac zasadniczych w tabelach płacowych w ZUZP realizowały wymóg, że stawka płacy zasadniczej w najniższej kategorii nie będzie niższa niż 50% najniższego wynagrodzenia określonego układem ponadzakładowym oraz, że tabele stawek płac zasadniczych zachowają rozpiętość stawek wynagrodzenia zasadniczego wyrażoną stosunkiem stawki najniższej do najwyższej nie mniejszą niż 1:1,6 dla stanowisk kierowniczych i 1:3 dla stanowisk nierobotniczych.

Sąd I instancji wyliczył więc należne powodowi wynagrodzenie w ten sposób, że najpierw ustalił relację stawki z jego osobistego zaszeregowania do najniższej stawki w tabel płac ZUZP a następnie przy zachowaniu tej relacji w miejsce stawki minimalnej wynikającej z ZUZP podstawił stawkę minimalną wynikającą z PUZP.

Na tej podstawie zasądził na rzecz powoda wraz z odsetkami kwotę ponad 30.000.- zł.  W wyniku apelacji strony pozwanej Sąd Apelacyjny uchylił wyrok I instancji i oddalił powództwo. Od tego wyroku powód złożył kasacje do SN, który prezentując wskazana wyżej tezę, oddalił kasację.

Argumentacja Sądu Najwyższego

Rozstrzygając sprawę Sąd Najwyższy kierował się następującymi przesłankami.

• Kluczowe znaczenie dla sprawy ma zarzut naruszenia art. 262 § 2 pkt 1 K.p. przez błędne przyjęcie, że ma on zastosowanie w niniejszej sprawie¹⁾.

• Przyjęty sposób obliczenia wynagrodzenia powoda zasadza się na błędnym założeniu, iż strony ZUZP przyjmując poprawną stawkę wynagrodzenia minimalnego, zbudowałyby tabelę wynagrodzenia  opartą na takich samych relacjach między stawkami przypisanymi dla poszczególnych kategorii zaszeregowania.

 Z materiału dowodowego wynika, że strony starały się ustalić poziom wynagrodzeń w sposób odpowiadający ograniczonym możliwościom finansowym pozwanej, stąd jest prawdopodobne, że relacja między stawkami poszczególnych kategorii byłaby mniejsza.

• Wyliczenie wynagrodzenia przez sąd I instancji jest tworzeniem hipotetycznej tabeli płac a tym samym wchodzeniem w kompetencje stron ZUZP. Taki sposób postępowania jest sprzeczny z art. 262 § 2 pkt 1 K.p., z którego wynika, że niezgodność ZUZP z PUZP nie upoważnia sądu do zastąpienia stron układu zbiorowego i stworzenia tabeli stawek wynagrodzenia odpowiadającej w jego ocenie wymaganiom układu ponadzakładowego.

• Powód ma rację, że zachodziła sprzeczność między ZUZP a PUZP. Samo stwierdzenie tego faktu nie uprawniało jednak do kreowania żądanego przez powoda mechanizmu wyliczenia wynagrodzenia. Powód ponosi konsekwencje nieprawidłowego ustalenia tabeli stawek przez strony negocjujące ZUZP, w tym reprezentujący go związek zawodowy. Efekt jest być może dla niego krzywdzący, lecz mieści się w logice układowego ustalania wynagrodzeń.

Ocena  rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego

Rozstrzygnięcie SN, moim zdaniem, jest oczywiście błędne, co uzasadniają niżej wskazane argumenty.

Przede wszystkim, w miejsce rozważań kwestii, co by było, gdyby strony ZUZP zastosowały minimalną stawkę wynagrodzenia przewidzianą przez PUZP, Sąd Najwyższy powinien dla tego przypadku – poprawnie zastosować art. 18 § 2 K.p.

Zgodnie z tym przepisem postanowienia umów o pracę i innych aktów (ZUZP) na podstawie których powstaje stosunek pracy, mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy (PUZP)²⁾ są nieważne. Zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy.

Stosując w tej sprawie art. 18 § 2 K.p. SN poprawnie powinien uznać, że minimalna stawka wynagrodzenia przewidziana w ZUZP jest z mocy art. 18 § 2 K.p. nieważna a w jej miejsce stosuje się stawkę minimalnego wynagrodzenia wynikająca z PUZP.

Dalsza treść tabeli wynagrodzeniowej ZUZP pozostaje bez zmian, gdyż to wynika z gramatycznej treści art. 18 § 2 K.p. W rozumieniu tego przepisu sankcją nieważności objęte jest jedynie takie postanowienie ZUZP, które pozostaje w sprzeczność z przepisami PUZP.

W niniejszej sprawie mniej korzystnym dla pracownika jest jedynie wysokość stawki minimalnej i ta stawką przyjęta w ZUZP jest nieważna. W jej miejsce SN był zobowiązany zastosować stawkę przewidzianą w PUZP.

Pozostała struktura taryfikatora wynagrodzeniowego (tabela płac) nie jest mniej korzystna niż postanowienia PUZP, a zatem pozostaje w mocy obowiązującej. Taki mechanizm postępowania jest powszechnie przyjęty i dotyczy także relacji między układem zakładowym i ponadazakładowym³⁾.

Całkowicie jest błędne twierdzenie SN, jakoby ustalenie przez sąd wynagrodzenia powoda było niemożliwe z tej przyczyny, że nie wiadomo jaka byłaby tabela płac zbudowana przez strony ZUZP przy zastosowaniu minimalnego wynagrodzenia wynikającego z PUZP.

Rozważanie to nie ma żadnego znaczenia dla glosowanego rozstrzygnięcia. SN zdaje się usprawiedliwiać pracodawcę, współtwórcę błędnego prawa zakładowego, zamiast zastosować obowiązujące przepisy prawa regulujące problematykę kolizji między przepisami prawa pracy, a w szczególności art. 18 § 2 K.p.

Jak słusznie twierdzi K.W. Baran, w polskim systemie prawnym ochronie sądowej podlegają wyłącznie prawa podmiotowe ucieleśnione w szeroko pojmowanych normach prawnych⁴⁾. W zakresie tych norm mieszczą się niewątpliwie przepisy układu zbiorowego pracy, gdyż zgodnie z art. 9 K.p. regulacje te stanowią źródło prawa pracy.

W konsekwencji, taki stan prawny dawał pełne prawo SN do zastosowania art. 18 § 2 K.p. i uznania minimalnej stawki wynagrodzenia przewidzianej w ZUZP jako nieważnej, a w jej miejsce zastosowanie stawki wynikającej z PUZP. Reszta wyliczenia wynagrodzenia powoda sprowadza się do zabiegu czysto arytmetycznego.

Nie chodzi więc tutaj o tworzenie jakiś nowych zasad wynagradzania, na co błędnie powołuje się SN, ale o zastosowanie leganie obowiązujących przepisów PUZP. Taki sposób postępowania sądu pracy nie ma nic wspólnego z naruszeniem art. 262 § 2 pkt 1 K.p.

Przepis ten stanowi, że nie podlegają właściwości sądów pracy spory dotyczące ustanawiania nowych warunków pracy i płacy. W omawianej sprawie z niczym takim nie mamy do czynienia. 

Istnieje bowiem przepis PUZP, który nakazuje stosować określoną stawkę minimalnego wynagrodzenia i ta stawka, wbrew wyraźnemu stwierdzeniu układu ponadzakładowego, nie została uwzględniona w układzie zakładowym.

Nie ma więc tutaj żadnej mowy o ustanawianiu jakiś nowych warunków pracy i płacy ale mamy do czynienia z zastosowaniem przepisu układu ponadzakładowego.

Sąd uznając stawkę minimalną określoną w ZUZP jako mniej korzystną dla pracowników od stawki przewidzianej w PUZP, nie tworzy żadnych nowych warunków płacy, lecz nakazuje stosować obowiązujące przepisy prawa.

Warto także zwrócić uwagę na negatywne skutki rozstrzygnięcia SN. W istocie bowiem, SN stwierdzając sprzeczność postanowienia układu zakładowego z układem ponadzakładowym nie powoduje wyeliminowania z obrotu prawnego tych sprzecznych z porządkiem prawnym zapisów układu zakładowego.

SN uważa, że taka sprawa wymaga dokonania zmian w układzie zakładowym. Zgoda, tylko powstaje pytanie jak do tego doprowadzić? Przecież pracodawca, przy takim rozstrzygnięciu SN może uznać, że nie widzi potrzeby dokonywania zmiany układu i żadne przepisy czy procedury nie są w stanie skutecznie spowodować zmiany postępowania pracodawcy.

Nawet kontrola ze strony Państwowej Inspekcji Pracy ograniczy się do sporządzenia przez inspektora pracy wystąpienia, zawierającego wniosek o dostosowanie układu zakładowego do zgodności z układem ponadzakładowym.

Mając jednak glosowane rozstrzygnięcie SN, pracodawca może skutecznie uchylać się od tej czynności i nikt nie jest w stanie doprowadzić do likwidacji sprzeczności między ZUZP a PUZP.

Jedynym więc rozwiązaniem tej kwestii, skłaniającym pracodawcę do likwidacji uchybień jest zasądzenie na rzecz pracownika różnicy należnego wynagrodzenia za pracę, co z ekonomicznego punktu widzenia wymusi na pracodawcy dokonanie stosownych zmian. Sąd Najwyższy swoim rozstrzygnięciem eliminuje taką możliwość i tym samym sankcjonuje bezprawie w demokratycznym państwie prawa.

Przypisy

1. Piszący uzasadnienie sędzia sprawozdawca sam chyba się pogubił, gdyż w świetle tezy SN zdanie to powinno brzmieć: „Kluczowe znaczenie dla sprawy ma zarzut naruszenia art. 262 § 2 pkt 1 K.p. przez błędne przyjęcie, że nie ma on zastosowania w niniejszej sprawie.” Albo mamy do czynienia z chochlikiem drukarskim.

  2.  ZUZP i PUZP są źródłami prawa pracy w rozumieniu art. 9 K.p.

 3.  Por. T. Zieliński (w:) Kodeks pracy – komentarz, pod red. T. Zielińskiego Warszawa 2000 r. str. 181, L. Florek, tamże strona 1061, K.W. Baran (w:) Kodeks pracy-komentarz, pod red. B. Wagner, Gdańsk 2004 r. str. 838.

  4.  Por. K.W. Baran (w:) Kodeks pracy – komentarz, pod red. B. Wagner, Gdańsk 2004 r. str. 868 ust. 2.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>