GLOSA do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2007 r. II UK 23/07, OSNP z 2008 r. Nr 19-20, poz. 296 - jednorazowe odszkodowanie - przedawnienie

Teza rozstrzygnięcia

1. Roszczenia o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, także dochodzone na podstawie ustawy wypadkowej z 1975 r., nie mają charakteru pracowniczego, ale ubezpieczeniowy (jak w aktualnym stanie prawnym) i jako takie nie podlegają przedawnieniu.
    
2. Składy Sądu Najwyższego nie mogą orzekać sprzecznie z zasadą prawną dopóty, dopóki nie nastąpi zmiana stanu prawnego. Zmiana treści okresu lub zakresu stosowania przepisu, którego dotyczy zasada prawna, oznacza, że jest to już inny przepis.

Przesłanki stanu faktycznego

Powódka starała się o jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci męża w dniu 16.10.1998 r., składając wniosek w tej sprawie dnia 20 marca 2006 r. ZUS odmówił wypłacenia odszkodowania, powołując się na przedawnienie tego roszczenia wynikające z art. 291 § 1 K.p.

Opóźnienie w złożeniu wniosku powódka tłumaczyła brakiem informacji na temat związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy chorobą zawodową męża a jego śmiercią, o czym dowiedziała się wiele lat później, mimo że pobierała rentę rodzinną po zmarłym.

Sądy I i II instancji uznały, że roszczenie powódki przedawniło się i dlatego oddaliły jej żądanie zasądzenia jednorazowego odszkodowania.

W wyniku skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy uchylił wyrok sądu II instancji i przekazał mu sprawę do ponownego rozpatrzenia, stwierdzając, że roszczenie o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej nie ma charakteru pracowniczego, lecz ubezpieczeniowy i dlatego nie podlega przedawnieniu.

Argumentacja Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy stwierdził, że uchwalona ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t. Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, z późn zm.) wyodrębniła m.in. ryzyko ubezpieczeniowe wypadkowe, które zostało odrębnie uregulowane prawnie ustawą z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673, z późn zm.).

Art. 237¹ K.p. obowiązujący od dnia 1.01.2003 r. przewiduje, że pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na chorobę zawodową, przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego, określone odrębnymi przepisami. Świadczenia te, wypłacane z osobnego funduszu wypadkowego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, niewątpliwie nie mają charakteru pracowniczego, lecz ubezpieczeniowy.

Ten charakter prawny tych świadczeń pozwala na stwierdzenie, że w aktualnym stanie prawnym roszczenie o jednorazowe odszkodowanie dochodzone od ZUS-u nie podlega przedawnieniu.

Odnosząc się do uchwały 7 sędziów SN z dnia 17.10.1984 r., III PZP 29/84, OSNP 1985/2-3/21, w której stwierdzono, że roszczenie o jednorazowe odszkodowanie ulega trzyletniemu przedawnieniu na podstawie art. 291 § 1 K.p., Sąd Najwyższy stwierdził, że uchwała ta, której nadano moc zasady prawnej, wiąże dotąd, dopóki nie zostanie zmieniony stan prawny, na podstawie którego została wydana.

Zważywszy na to, że powołana uchwała SN została wydana pod rządami poprzedniej ustawy wypadkowej oraz przed wejściem w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, która zmieniła charakter prawny jednorazowego odszkodowania – w aktualnym stanie prawnym uchwała ta stała się nieaktualna.

Ocena rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego

Rozstrzygnięcie zasługuje na pełną aprobatę. Rozpocznę od jego drugiej tezy, która ma bardzo istotne znaczenie dla komentatorów dokonujących interpretacji przepisów prawa pracy.

Zbyt często komentatorzy, dokonując procesu wykładniowego, posługują się w sposób mechaniczny orzecznictwem Sądu Najwyższego, w tym tezami rozstrzygnięć, zawartymi w tym orzecznictwie.

Następuje to bez uwzględnienia kontekstu prawnego, w jakim doszło do określonego rozstrzygnięcia i bez analizy prawnej pod kątem adekwatności danej tezy w stosunku do obowiązującego stanu prawnego.

Sąd Najwyższy właśnie w tezie 2 zwraca uwagę na poprawny sposób stosowania zasad prawnych, które wiążą składy Sądu Najwyższego, ale jedynie tak długo, jak długo podstawa prawna wydanego rozstrzygnięcia nie uległa zmianie.

Wyjaśniając dokładnie to pojęcie, trzeba podkreślić, że chodzi tutaj zarówno o zmianę konkretną – polegającą na zastąpieniu starej ustawy w całości nową, jak również nowelizację określonej ustawy.

Dotyczy to również przypadku zmian systemowych, w wyniku których dochodzi do zmiany charakteru prawnego określonego świadczenia, jak to miało miejsce w analizowanej sytuacji. Uchwalenie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych spowodowało, że wyodrębnione zostało ryzyko ubezpieczeniowe wypadkowe, w następstwie czego doszło do uchwalenia obecnej ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Taka zmiana systemowa nie musiała wprost zmieniać treści zawartych dotychczas w ustawie wypadkowej z 1975 r., a mimo tego w istotny sposób rzutowała na kwestie związane z charakterem prawnym jednorazowego odszkodowania.

Z tego powodu SN wyraził dodatkowo pogląd, że ta zmiana konstrukcyjna odnosiła się również do stanu prawnego obowiązującego pod rządami poprzedniej ustawy wypadkowej, ale po dniu 1 stycznia 1999 r., kiedy to weszła w życie ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych.

W tym kierunku również wypowiadał się Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z dnia 24.04.2002 r. P 5/01 (Dz. U. Nr 78, poz. 713) stwierdził niekonstytucyjność art. 32 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (j.t. Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144, z późn zm.).

Konsekwencją tego wyroku było także zakwestionowanie charakteru prawnego jednorazowego odszkodowania, uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za świadczenie z ubezpieczenia społecznego, które jako takie nie podlega przedawnieniu.

Wobec tak istotnej zmiany stanu prawnego, rzecz jasna, uchwała SN z dnia 17.10.1984 r. nie mogła zachować aktualności i dlatego Sąd Najwyższy, stwierdzając ten fakt, dokonał klarownego wyjaśnienia przyczyn, dla których doszło do jej dezaktualizacji. Argumenty te należy w pełni uznać za słuszne.

Wskazany kierunek wykładni, zgodnie z którym jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej ma charakter świadczenia ubezpieczeniowego i tym samym nie podlega przedawnieniu, nie zmienia charakteru prawnego roszczeń pozaubezpieczeniowych z tego tytułu dochodzonych od pracodawcy.

W konsekwencji roszczenia pozaubezpieczeniowe z tytułu wypadku przy pracy lub z tytułu choroby zawodowej są roszczeniami ze stosunku pracy lub z nim związanymi i dlatego podlegają przedawnieniu na zasadach przewidzianych w art. 291 K.p.

W konkluzji można powiedzieć, że o charakterze prawnym roszczenia związanego z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową decydować będzie podmiot, względem którego roszczenia te będą dochodzone i tym samym podstawa prawna ich dochodzenia.

Roszczenia ubezpieczeniowe mogą być dochodzone wyłącznie wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i jako posiadające charakter ubezpieczeniowy nie podlegają przedawnieniu.

Roszczenia pozaubezpieczeniowe, dochodzone na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego stosowanych przez art. 300 K.p., mają charakter roszczeń związanych ze stosunkiem pracy, dochodzone są od pracodawcy i dlatego podlegają przedawnieniu na ogólnych zasadach przewidzianych w art. 291 K.p.

Roszczenia te, bez względu na szczegółowe przepisy Kodeksu cywilnego powoływane dla ich dochodzenia, podlegają przedawnieniu na podstawie przepisów Kodeksu pracy, gdyż kodeks ten w sposób kompleksowy reguluje zagadnienia przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy, pozwalając jedynie wyjątkowo sięgnąć do regulacji Kodeksu cywilnego w sprawie przedawnienia roszczeń, o których mowa w art. 291 § 3 K.p.

W pozostałych przypadkach kompleksowość regulacji Kodeksu pracy w zakresie problematyki przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy wyklucza możliwość stosowania przedawnienia roszczeń na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego, choć niektóre jego regulacje mogą znaleźć pomocnicze zastosowanie przy dochodzeniu roszczeń pozaubezpieczeniowych w omawianym zakresie.

Reasumując, tezy glosowanego orzeczenia oraz jego uzasadnienie są w pełni właściwe i powinny być odpowiednio stosowane przez komentujących omawianą problematykę. Rozstrzygnięcie zawiera również wskazówki poprawnego korzystania z dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego.

Wskazane kierunki wykorzystywania orzecznictwa SN powinny być ściśle przestrzegane przy dokonywaniu wszelkich wyjaśnień, interpretacji, czy komentarzy, bo w przeciwnym razie dojdzie do nietrafnych interpretacji, w związku z wadliwym przywołaniem określonego orzeczenia Sądu Najwyższego.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>