Charakter prawny Konwencji Nr 81 MOP

Polska ratyfikowała Konwencję Nr 81 Międzynarodowej Organizacji Pracy w sprawie inspekcji pracy w przemyśle i handlu (Dz. U. z 1997 r. Nr 72, poz. 450), dotyczącą systemu funkcjonowania inspekcji pracy, która ma na celu kontrolę i nadzór nad stosowaniem przepisów prawa pracy.

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

Z dniem opublikowania Konwencji w Dzienniku Ustaw stała się ona prawem powszechnie obowiązującym, mającym pierwszeństwo stosowania na wypadek kolizji z ustawą zwykłą, co wynika z art. 91 Konstytucji RP.

Konwencja Nr 81 MOP stanowi jedną z umów międzynarodowych przyjętych do stosowania w krajowym porządku prawnym, zgodnie z ratyfikowaną przez Polskę Konstytucją Międzynarodowej Organizacji Pracy (Dz. U. z 1948 r. Nr 43, poz. 308, z późn. zm.).

Zważywszy na nasze członkostwo w Unii Europejskiej, konieczność poprawnego stosowania umów międzynarodowych nabiera zwłaszcza obecnie szczególnie istotnego charakteru. Z tego powodu rzeczą ogromnej wagi jest właściwy sposób rozumienia postanowień takich umów, skoro ich reguły mają pierwszeństwo stosowania w razie kolizji z ustawą zwykłą.

Biorąc pod uwagę fakt, że przynależność Polski do Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz ratyfikacja Konwencji Nr 81 MOP miały miejsce w różnych epokach systemów prawnych i pod rządami różnych polskich konstytucji, wyjaśnienia przede wszystkim wymaga charakter Konwencji Nr 81 MOP, jako źródła prawa powszechnie obowiązującego stosowanego bezpośrednio i mającego pierwszeństwo stosowania na wypadek kolizji z krajową ustawą zwykłą, gdyż taką zasadę przewiduje w art. 91 obecna Konstytucja RP z 1997 r.

Zgodnie z art. 87 ust 1 Konstytucji RP źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

W myśl natomiast art. 88 ust. 3 Konstytucji RP umowy międzynarodowe, ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw, czyli w Dzienniku Ustaw RP.

Artykuł 89 ust. 1 Konstytucji RP przesądza o tym, że uprzednia zgoda wyrażona w ustawie konieczna jest dla ratyfikacji lub odpowiednio wypowiedzenia umowy międzynarodowej, jeżeli dotyczy ona, m.in.:

• wolności, praw lub obowiązków obywateli określonych w Konstytucji,
• spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga wydania ustawy.

Analizując pod kątem powyższych przesłanek Konwencję Nr 81 MOP, uznać trzeba, że zawiera ona postanowienia zarówno dotyczące praw obywateli określonych w Konstytucji, w tym prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 66 ust. 1 Konstytucji), jak i zagadnień, dla których Konstytucja przewiduje wydanie ustawy, co dotyczy problematyki prawa do wypoczynku (art. 66 ust. 2 Konstytucji).

W obu tych dziedzinach nakazany przez Konwencję Nr 81 MOP system inspekcji pracy ma za zadanie kontrolę i nadzór nad przestrzeganiem regulacji prawnych zarówno krajowych jak i międzynarodowych, w tym wynikających z innych umów międzynarodowych, czy ratyfikowanych konwencji MOP.

Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie uzależnione jest od wydania ustawy (art. 91 ust. 1 Konstytucji).

Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy nie da się pogodzić z tą umową (art. 91 ust. 2 Konstytucji).

Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez RP umowy międzynarodowej konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo stosowania w przypadku kolizji z ustawą (art. 91 ust. 3 Konstytucji).

Przytoczony kształt przepisów obecnie obowiązującej w Polsce Konstytucji wskazuje na to, że omawiana Konwencja Nr 81 MOP jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego, jeżeli została ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie.

Konwencja Nr 81 MOP została formalnie ratyfikowana przez Prezydenta RP w dniu 19 kwietnia 1995 r. i wprowadzona do krajowego porządku prawnego w dniu 8 lipca 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 72, poz. 450), a więc jeszcze przed wejściem w życie obecnej Konstytucji RP w dniu 17 października 1997 r.

Jej ratyfikacja nie została poprzedzona zgodą wyrażoną w ustawie, gdyż w momencie ratyfikacji Konwencji Nr 81 MOP, taki wymóg ratyfikowania za zgodą Sejmu nie istniał. W tym czasie obowiązywała Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426, z późn. zm.).

Zgodnie z art. 32 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. Prezydent miał prawo ratyfikować i wypowiadać umowy międzynarodowe, o czym zawiadamiał Sejm i Senat. Jedynie ratyfikacja i wypowiedzenie umów międzynarodowych dotyczących granic Państwa, sojuszów obronnych oraz umów pociągających za sobą obciążenia finansowe Państwa lub konieczność zmian w ustawodawstwie wymagała upoważnienia wyrażonego w ustawie.

W tym stanie prawnym, w chwili ratyfikacji Konwencji Nr 81 MOP nie wymagała ona uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jednakże jej charakter prawny musi być oceniany przez pryzmat obecnej Konstytucji, która w art. 89 ust. 1 pkt 2 i 5 przewiduje, że zarówno ratyfikacja jak i wypowiedzenie umowy międzynarodowej w sprawach uregulowanych już w ustawie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej przez Sejm.

Zważywszy, że charakter prawny Konwencji Nr 81 MOP musi być oceniany w świetle obecnej Konstytucji RP, choćby ze względu na ustalenie, czy dla jej wypowiedzenia konieczna jest uprzednia zgoda wyrażona przez Sejm, dlatego ta umowa międzynarodowa niewątpliwie będzie kwalifikowana jako zawarta po uprzednim wyrażeniu zgody w formie ustawy, w rozumieniu art. 89 ust. 1 i art. 91 ust. 1 i 2 Konstytucji RP.

Konwencja Nr 81 MOP z dniem 17 października 1997 r., a więc z dniem wejścia w życie obecnej Konstytucji RP, stała się w Polsce źródłem prawa powszechnie obowiązującego w rozumieniu art. 91 ust. 1 i 2 Konstytucji.

Oznacza to, że jej postanowienia mogą być stosowane bezpośrednio, gdyż w swej treści nie przewiduje wyraźnie wydania ustawy, natomiast sprzeczność jej postanowień z przepisami krajowej ustawy zwykłej powoduje pierwszeństwo zastosowania postanowień Konwencji Nr 81 MOP.

Taki charakter prawny Konwencji Nr 81 MOP w kontekście polskich zasad konstytucyjnych pociąga za sobą bardzo znamienne skutki prawne.

Po pierwsze, Konwencja Nr 81 MOP stosowana bezpośrednio w krajowym porządku prawnym obejmuje swym zasięgiem wszystkich pracodawców, czy też konkretniej mówiąc wszystkie podmioty zatrudniające podlegające systemowi inspekcji pracy w Polsce (szerzej porównaj artykuły pt. „Zakres stosowania Konwencji Nr 81 MOP” cz. 1 i 2).

Po drugie, zasada objęcia postanowieniami Konwencji Nr 81 MOP wszystkich pracodawców, czy też nawet szerzej wszystkich podmiotów zatrudniających, ma charakter tak trwały jak zapisy obecnej Konstytucji RP.

Oznacza to, że bez zmiany Konstytucji RP, która w art. 24 obejmuje ochroną każdą wykonywaną pracę, nie byłoby dopuszczalne wypowiedzenie Konwencji Nr 81 MOP, ponieważ zasadą jest, że każda wykonywana praca podlega ochronie, a organem realizującym w imieniu Państwa te zadania jest Państwowa Inspekcja Pracy, zgodnie ze szczegółowym zakresem jej zadań określonym w ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. (Dz. U. Nr 89, poz. 589, z późn zm.).

Po trzecie, praworządność wymaga, aby zgodność z Konwencją Nr 81 MOP wykazywała zarówno ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy, jak i inne ustawy regulujące zagadnienia objęte jej zakresem przedmiotowym, a w razie takiej niezgodności wykładnia zmierzała do stosowania wymaganego przez Konstytucję prawa międzynarodowego. Sprawa ta będzie przedmiotem analizy w kolejnych artykułach.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>