Bezpośrednie stosowanie Konstytucji

W związku z moim cyklem artykułów pt. „Prawa nabyte w szkolnictwie wyższym" spotkałem się z zarzutem niewłaściwego podejścia do stosowania ustawy zwykłej przez pryzmat przepisów i zasad Konstytucji.

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

Niektórzy powołują ukształtowany kierunek wykładniowy, tak w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego jak i Sądu Najwyższego, zgodnie z którym sądy i inne organy publiczne nie mają kompetencji do orzekania o niekonstytucyjności i odmowie zastosowania przepisu ustawy, wobec domniemania jej zgodności z Konstytucją, dopóki o niekonstytucyjności nie orzeknie Trybunał Konstytucyjny, co tym bardziej dotyczy komentatorów.

Rzeczywiście takie poglądy są prezentowane i zasadniczo trzeba je uznać za słuszne. Odróżnić jednak należy kwestionowanie konkretnego przepisu ustawy zwykłej, jasno, jednoznacznie skonstruowanego, który budzi wątpliwości w świetle zgodności z przepisami oraz zasadami Konstytucji i z tej przyczyny powinien być wyeliminowany z obrotu prawnego, od przypadku dokonywania interpretacji określonego przepisu, w sposób zgodny z ustawą zasadniczą.

W tej drugiej sytuacji mamy do czynienia z komentowaniem aktu prawnego, czyli nie chodzi tutaj o kwestionowanie uchwalonej ustawy, czy jej artykułu, ale o takie zastosowanie, które będzie zgodne z przepisami i zasadami Konstytucji.

W tym miejscu odwołam się do artykułu autorstwa prof. dra hab. Andrzeja Wasilewskiego pt. „Przedstawianie pytań prawnych Trybunałowi Konstytucyjnemu przez sądy (art. 193 Konstytucji)", Państwo i Prawo 1999, zeszyt 8.

Opracowanie to stanowi poprawioną i uzupełnioną wersję referatu przedstawionego przez prof. Andrzeja Wasilewskiego, jako sędziego Sądu Najwyższego na konferencji Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Radziejowicach w dniach 26-29.IV.1999 r.

W opracowaniu autor słusznie stwierdził, że w świetle przepisów Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny ma wyłączne prawo w zakresie powszechnie wiążącego orzekania o niezgodności z Konstytucją ustaw i innych umów międzynarodowych.

Jednakże związanie sędziego równocześnie Konstytucją i ustawą oznacza, że w konkretnej sprawie sędzia ma konstytucyjny obowiązek interpretować i stosować obowiązującą ustawę w sposób zgodny z Konstytucją, która jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.

Obowiązkiem każdego sędziego interpretującego ustawę jest nie tylko powstrzymywanie się od podejmowania orzeczeń sprzecznych z Konstytucją, ale także podejmowanie niezbędnych działań, które umożliwią realizację norm, zasad i sytemu wartości konstytucyjnych.

Nałożenie takich obowiązków na sędziego oznacza, że jeżeli w drodze interpretacji ustawy sędzia jest w stanie dokonać takiego rozstrzygnięcia, które będzie pozostawać w zgodzie z Konstytucją, to winien to bezwzględnie uczynić.

Jeżeli jednak, stworzenie stanu zgodności ustawy zwykłej z przepisami Konstytucji wymagałoby stwierdzenia sprzeczności przepisu ustawy z ustawą zasadniczą, to wówczas obowiązkiem sędziego jest skierowanie sprawy do Trybunału Konstytucyjnego w trybie art. 193 Konstytucji (op. cit. str.27-28).

W zakresie interpretowania przepisów ustawy zwykłej, każdy ją stosujący, a więc nie tylko sędzia, ale także inne organy państwa, pracodawcy, jak również obywatele, w tym komentatorzy mają obowiązek stosowania jej przepisów zgodnie z zasadami i przepisami Konstytucji, ponieważ taki obowiązek wynika bezpośrednio z art. 83 w związku z art. 8 ustawy zasadniczej.

Komentator, jeżeli nie kwestionuje wprost sprzeczności przepisu ustawy z Konstytucją, lecz w drodze interpretacji tłumaczy poprawny sposób zastosowania danej regulacji prawnej, to wypełnia jedynie rzetelnie ciążące nam nim obowiązki.

Taka sama powinność dotyczy organu publicznego, któremu powierzono pieczę w zakresie kontroli i nadzoru nad przestrzeganiem określonej ustawy. W konsekwencji, organ taki nie może uchylać się od dokonania poprawnej wykładni określonego przepisu ustawy, który budzi wątpliwości interpretacyjne, ale powinien wskazać na sposób zastosowania przepisu, który pozostaje w zgodzie z Konstytucją.

Przyjęta już od wielu lat maniera, zgodnie z którą poszczególne resorty, którym powierzono pieczę nad przepisami ustaw regulujących zagadnienia wchodzące w ich kompetencje, które uchylają się od takiego obowiązku należy uznać za delikt naruszający art. 7 Konstytucji.

Zgodnie z tym przepisem, każdy organ władzy publicznej ma obowiązek działać na podstawie i w granicach prawa. Taki zapis w konsekwencji oznacza obowiązek wskazania na każde zapytanie, właściwego sposobu zastosowania konkretnego „resortowego" przepisu ustawy.

O ile powinności organów władzy publicznej wynikają wprost z art. 7 Konstytucji, o tyle obowiązki komentatorów przepisów ustaw są związane z pojęciem rzetelności wykonywanych przez nich zadań, które zmierzają do poprawnego stosowania wykładanych przepisów, choć związane są także z ogólnym obowiązkiem przestrzegania praw Rzeczypospolitej Polskiej zapisanym w art. 83 ustawy zasadniczej.

W związku z powyższym wywodem, w cyklu 8 artykułów pt. „Prawa nabyte w szkolnictwie wyższym" wykazałem, że poprawna wykładnia Przepisów wprowadzających Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce prowadzi do wniosku, że pracownicy wyższych uczelni publicznych muszą zachować dotychczasowe uprawnienia pracownicze, gdyż tego wymaga konstytucyjna zasada zachowania praw słusznie nabytych, bez której nie można właściwie zinterpretować tych regulacji prawnych.

Art. 31 ust. 3 Konstytucji kształtujący konstytucyjną zasadę zachowania praw słusznie nabytych nie wymaga wydania ustawy zwykłej, toteż zgodnie z art. 8 ust. 2 Konstytucji ma być stosowany bezpośrednio.

W tym stanie faktyczno-prawnym nie ma potrzeby angażowania Trybunału Konstytucyjnego, ponieważ nie występuje sprzeczność komentowanych Przepisów wprowadzających Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z Konstytucją.

Wystarczające jest jedynie dokonanie poprawnej wykładni tych regulacji prawnych przy uwzględnieniu przepisów i zasad konstytucyjnych, jako najwyższego prawa obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej, do którego przestrzegania wszyscy jesteśmy zobowiązani.

W omawianych sprawach nie mamy do czynienia ze sprzecznością ustawy zwykłej z przepisami Konstytucji, lecz jedynie z poprawnością dokonywania wykładni, toteż kwestia domniemania zgodności przepisów z Konstytucją pozostaje bez znaczenia, w tym sensie, że zasada ta przy dokonywaniu wykładni jest zachowana.

Istota problemu sprowadza się do tego, aby hierarchicznie najwyższe obowiązujące prawo w Polsce znajdowało praktyczne zastosowanie przez wszystkie podmioty zajmujące się stosowaniem przepisów prawa, bo wszyscy jesteśmy zobowiązani do przestrzegania Konstytucji, zgodnie z jej wyraźną treścią art. 83.

Niniejszy tekst wraz z 8 częściami opracowania pt. „Prawa nabyte w szkolnictwie wyższym" stanowi wprowadzenie do opracowanego przeze mnie komentarza Przepisów wprowadzających Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, w zakresie obejmującym zatrudnienie pracowników wyższych uczelni.

Komentarz ukazał się w książce pt. „Akademickie prawo zatrudnienia" opracowanej pod redakcją prof. dra hab. Krzysztofa W. Barana kierownika Katedry Prawa Pracy i Polityki Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, wydanej przez Wolters Kluwer, Warszawa 2020, dostępnej już w sprzedaży internetowej.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>