Skutki ratyfikacji Konwencji rzymskiej – część 1

W dniu 22 stycznia 2008 r. opublikowana została w Dzienniku Ustaw Nr 10 pod pozycją 57 Konwencja o przystąpieniu Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej do Konwencji o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, otwartej do podpisu w Rzymie w dniu 19 czerwca 1980 r., oraz do Pierwszego i Drugiego Protokołu w sprawie jej wykładni przez Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich – zwana dalej Konwencją rzymską.

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

Konwencja została sporządzona w Luksemburgu dnia 14 kwietnia 2005 r., ratyfikowana w dniu 28 marca 2007 r., a ogłoszona 22 stycznia 2008 r. Zgodnie z obowiązującym w Polsce porządkiem prawnym weszła w życie z dniem 22 stycznia 2008 r. i od tego dnia jesteśmy związani jej postanowieniami.

Konwencja, jako prawo międzynarodowe w rozumieniu art. 91 Konstytucji RP, ma pierwszeństwo stosowania na wypadek kolizji z ustawą zwykłą. Wynika to stąd, że Konwencja rzymska dotyczy spraw uregulowanych w ustawie, a w szczególności w Prawie prywatnym międzynarodowym, toteż jej ratyfikacja musiała nastąpić za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, w myśl art. 89 ust. 1 pkt 5 Konstytucji RP.

Tak ratyfikowane umowy międzynarodowe wymagają opublikowania w Dzienniku Ustaw, o czym stanowi art. 88 ust. 3 Konstytucji RP i z dniem promulgacji stanowią prawo powszechnie obowiązujące, mające pierwszeństwo na wypadek kolizji z ustawą, zgodnie z art. 91 ust. 2 Konstytucji.

Ratyfikacja Konwencji rzymskiej spowodowała zatem, że w zakresie stosunku pracy przestały obowiązywać art. 32 i 33 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290, z późn. zm).

Porównując Konwencję rzymską z Prawem prywatnym międzynarodowym oraz oceniając skutki jej ratyfikacji, warto przytoczyć treść powołanych przepisów Prawa prywatnego międzynarodowego celem wskazania różnic między tymi regulacjami prawnymi.

Zgodnie z art. 32 Prawa prywatnego międzynarodowego, strony stosunku pracy mogły poddać stosunek pracy wybranemu przez siebie prawu, jeżeli pozostawało ono w związku z tym stosunkiem.

Artykuł 33 Prawa prywatnego międzynarodowego regulował przypadki wyboru prawa. Jeżeli strony nie dokonały wyboru prawa, stosunek pracy podlegał prawu państwa, w którym strony w chwili powstania tego stosunku miały miejsce zamieszkania albo siedzibę.

W przypadku, gdy praca jest, była lub miała być wykonywana w przedsiębiorstwie pracodawcy, rozstrzygała – zamiast jego miejsca zamieszkania albo siedziby – siedziba przedsiębiorstwa. Natomiast w sytuacji, gdy strony nie miały miejsca zamieszkania albo siedziby w tym samym państwie i nie dokonały wyboru prawa, stosować należało prawo państwa, w którym praca jest, była lub miała być wykonywana.

Uchylone postanowienia Prawa prywatnego międzynarodowego przytaczam wprost dlatego, aby wykazać prostotę i zrozumiałość treści, a także jednoznaczność określeń i łatwość wykładniową tak zbudowanych przepisów.

Niestety, nie można tego powiedzieć o Konwencji rzymskiej, która obecnie obowiązuje wszystkie 27 państw wchodzących w skład Unii Europejskiej. Zastosowanie jej postanowień dotyczy nie tylko członków Unii Europejskiej, ale także obowiązuje ona w stosunkach prawnych między obywatelami UE a obywatelami krajów do niej nienależących, gdyż taka zasada wynika z jej art. 2.

Oznacza to, że jeżeli obywatel Unii Europejskiej będzie zawierał stosunek pracy z firmą państwa nienależącego do UE, to wybór prawa właściwego dla zawieranego kontraktu powinien być dokonywany zgodnie z postanowieniami Konwencji rzymskiej.

Przedmiotem Konwencji jest określenie prawa właściwego dla zobowiązań umownych, w tym zobowiązań umownych z zakresu prawa pracy. W ramach ratyfikowanych przez Polskę Protokołów Dodatkowych do tej Konwencji, jesteśmy również zobowiązani uznać prawo Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich do dokonywania wykładni Konwencji.

Przepisy Konwencji rzymskiej stosuje się do zobowiązań umownych w stanach faktycznych, które wykazują związek z prawem różnych państw. Ów związek stanu faktycznego z prawem różnych państw stanowi ratio legis (cel prawa) Konwencji, co oznacza, że jej postanowienia nie mogą być stosowane wówczas, gdy stosunek pracy będzie zawierany przez podmioty wywodzące się z danego państwa i realizujące ten stosunek pracy na terenie tego państwa.

Innymi słowy wykluczone jest stosowanie omawianej Konwencji przez polskiego pracodawcę zawiązującego stosunek pracy z obywatelem polskim, ponieważ taka sytuacja nie wyczerpuje zakresu przedmiotowego Konwencji rzymskiej.

Odmienny pogląd na ten temat, niepoparty zresztą żadną szczegółową argumentacją, prezentuje P. Wąż w artykule pt. „Ochrona interesu pracownika w stosunkach pracy z elementem obcym. Wybrane zagadnienia kolizyjno-prawne” (Monitor Prawa Pracy 2009/3/123) i dlatego twierdzenie to uznać trzeba za nieuzasadnione normatywnie.

Artykuł 1 ust. 1 Konwencji rzymskiej wyraźnie stwierdza, że przepisy Konwencji stosuje się do zobowiązań umownych w stanach faktycznych, które wykazują związek z prawem różnych państw.

Podstawowe założenie uchwalenia tej Konwencji dla jej poprawnego stosowania wymaga więc ustalenia, że w konkretnym stanie faktycznym nawiązywany stosunek pracy wykazuje związek z prawem polskim, a także z prawem jakiegoś innego państwa.

Z logicznego punktu widzenia związek taki jest wykluczony, jeśli stosunek pracy nawiązuje obywatel polski z pracodawcą polskim. Postanowienia Konwencji mogą więc być stosowane jedynie wówczas, gdy rzeczywisty stan faktyczny uzasadnia udowodnienie tezy o istnieniu powiązania nawiązywanego stosunku pracy z prawem co najmniej dwóch państw.

Wszystkie inne elementy stanu faktycznego w czasie dokonywania wyboru prawa mogą być zlokalizowane w jednym i tym samym państwie np. siedziba firmy i miejsce wykonywania pracy i miejsce zamieszkania pracownika, jednakże dla zastosowania przepisów Konwencji niezbędne jest wykazanie powiązania z innym państwem, którym to powiązaniem może być np. właściciel firmy będący obcokrajowcem.

Rozstrzygnięcie tego wstępnego zagadnienia ma kluczowe znaczenie dla wyjaśnienia stosowania Konwencji, dlatego kwestii tej poświęcam sporo miejsca. Nie do przyjęcia byłaby taka sytuacja, aby na terenie Rzeczypospolitej Polskiej podmioty posiadające związek wyłącznie z prawem polskim wybierały dla stosunku pracy prawo obce.

Przede wszystkim dlatego, że na taki wybór innego prawa brak jest podstawy prawnej, ponieważ dla zastosowania postanowień Konwencji rzymskiej muszą zaistnieć przesłanki wskazane w jej art. 1, określającym cel i zakres stosowania.

Z praktycznego punktu widzenia można wskazać na to, że Konwencja rzymska rozwiązuje kwestie stosowania określonego prawa w sposób celowościowy, to znaczy wówczas, gdy zaistnieje sytuacja wątpliwa, dająca możliwości stosowania różnych reżymów prawnych.

Konwencja rzymska nie jest natomiast regulacją prawną pozwalającą na dowolne stosowanie określonego prawa, to jest takie stosowanie, które wybiorą sobie strony stosunku pracy bez względu na okoliczności stanu faktycznego sprawy.

Reasumując, od dnia 22 stycznia 2008 r. Rzeczypospolita Polska jest związana postanowieniami Konwencji Rzymskiej, co oznacza, że w stanach faktycznych wykazujących powiązanie z różnymi reżymami prawnymi, dla określonego wyboru prawa należy stosować jej postanowienia, a nie przepisy Prawa prywatnego międzynarodowego.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>