Nakaz płacowy inspektora pracy – część 2

Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589), w razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów o legalności zatrudnienia, właściwe organy PIP uprawnione są do podjęcia szczegółowo wymienionych w tym przepisie działań pokontrolnych.

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

Już sam zwrot ustawodawcy uprawniającego organy PIP do podjęcia określonych działań pokontrolnych może i budzi wątpliwości prawne, gdyby oceniać stan prawny wyłącznie w aspekcie postanowień ustawy o PIP.

Kwestia wypłacenia pracownikowi określonej należności może być przedmiotem następujących działań ze strony inspektora pracy:

1. zwrócenia uwagi na nieprawidłowości, po którym pracodawca natychmiast wypłaca daną należność jeszcze w czasie trwania kontroli,
2. skierowania wystąpienia, o którym mowa w art. 11 pkt 8 ustawy o PIP, w celu, w szczególności wyliczenia określonej należności i jej wypłacenia,
3. nakazania wypłacenia określonej kwotowo należności ze stosunku pracy na podstawie art. 11 pkt 7 ustawy o PIP.

Na tle takich kompetencji inspektora pracy, rodzi się pytanie o zakres swobody w sferze zastosowania określonego środka oddziaływania na podmiot kontrolowany?

Powstaje pytanie, czy pracownik wnoszący do PIP skargę na niewypłacenie mu wynagrodzenia za pracę oczekujący, że inspekcja podejmie najbardziej skuteczną formę oddziaływania w celu wypłacenia danej należności, to znaczy wyda nakaz płacowy – może skutecznie żądać wydania decyzji administracyjnej?

Panuje wszakże obecnie powszechny już pogląd, że pracownik nie jest stroną postępowania w sprawie o wydanie nakazu płacowego (choć w tym zakresie odnotować można jedno odmienne rozstrzygnięcie NSA), wobec tego jego wpływ na postępowanie inspektora pracy może być przedmiotem jedynie skargi na działanie organu I instancji PIP.

Inspektor pracy, wedle ukształtowanego poglądu wykładniowego, wszelkie swoje działania pokontrolne realizuje z urzędu, nawet jeśli sama kontrola jest inspirowana sygnałem o naruszeniu przepisów prawa pracy przez określonego pracownika.

Uznając za słuszny pogląd, iż pracownikowi nie przysługują prawa strony w toczącym się postępowaniu przed inspektorem pracy, konsekwentnie trzeba uznać, że inspektor pracy ma pełną swobodę decydowania o tym, jaki środek pokontrolny zostanie skierowany do pracodawcy w wyniku ustaleń dokonanych w toku kontroli.

Powyższa zasada jest w pełni zgodna zarówno z zapisem samego art. 11 ustawy o PIP, który gramatycznie rzecz biorąc uprawnia właściwe organy PIP do podjęcia określonych działań pokontrolnych, ale nie zobowiązuje do tego.

Taka konstrukcja art. 11 ustawy o PIP pozostaje też w zgodności z zasadami funkcjonowania inspekcji pracy wyrażonymi w Konwencji Nr 81 MOP w sprawie inspekcji pracy (Dz. U. z 1997 r. Nr 72, poz. 450). W tytule Konwencji Nr 81 celowo pomijam zwrot: „w przemyśle i w handlu”, ponieważ w warunkach polskich postanowienia tej konwencji dotyczą wszystkich pracodawców (por. artykuł Zakres stosowania Konwencji Nr 81 MOP – część 1 i 2).

Zgodnie z art. 17 ust. 2 Konwencji Nr 81 MOP, inspektorzy pracy mają prawo decydowania o tym, czy wdrożyć określoną procedurę prawną, czy też poprzestać na ostrzeżeniu albo poradzie prawnej.

Zważywszy na wyraźne uprawnienia inspektora pracy do działania w zakresie szeroko pojętego uznania administracyjnego, organom PIP nie można skutecznie zarzucać, iż zamiast wydania nakazu płacowego, skierowano wystąpienie w sprawie wypłacenia pracownikom określonych świadczeń należnych ze stosunku pracy.

O rodzaju zastosowanego środka pokontrolnego – w przypadku ustalenia, że pracownikowi nie wypłacono wynagrodzenia za pracę, czy innej należności ze stosunku pracy – decyduje więc wyłącznie inspektor pracy. Organ I instancji PIP ocenia także, czy stwierdzony stan faktyczny kwalifikuje się do wdrożenia także innych procedur, a w szczególności wykroczeniowej.

Błędne są zatem te twierdzenia doktrynalno-orzecznicze, w których usiłuje się obarczyć organy PIP odpowiedzialnością za np. zastąpienie nakazu płacowego wystąpieniem, jako środkiem prawnym, niebędącym decyzją administracyjną.

Swoboda podejmowania określonego środka pokontrolnego przypisana organom PIP, nie wpływa bezpośrednio na uprawnienia pracownicze, ponieważ poszkodowany pracownik niezależnie od powiadomienia inspektora pracy o niewypłaceniu mu wynagrodzenia, ma prawo wystąpić z pozwem do sądu pracy o zasądzenie tej należności.

Na pracowniku, jako wierzycielu tej należności, ciąży także obowiązek dbałości o to, aby należność ta nie uległa przedawnieniu. Inspekcja pracy w ramach swoich kompetencji kontrolno-nadzorczych ani nie zastępuje, ani nie pozbawia pracownika jego uprawnień jako wierzyciela określonych należności ze stosunku pracy.

W praktyce jednak na tym tle istnieje sporo nieporozumień. Wynikają one przede wszystkim stąd, że pracownicy niechętnie występują do sądu pracy, lecz chcą, aby należne im świadczenia zostały wypłacone wskutek interwencji inspektora pracy.

Szereg istotnych okoliczności wpływa na to, że pracownicy niechętnie kierują sprawy do sądu pracy. Dzieje się tak przede wszystkim ze względu na:

• silniejszą pozycję procesową pracodawcy, którego stać na wynajęcie adwokata,
• skomplikowaną i niezrozumiałą dla przeciętnego pracownika procedurę sądową,
• pogorszenie pozycji pracownika w sądzie pracy poprzez uwolnienie sędziego od udzielania stosownej pomocy pracownikowi, który będzie występował bez pełnomocnika prawnego,
• obciążenie pracownika opłatami sądowymi.

Powyższe okoliczności sprawiają, że pracownicy usiłują za pośrednictwem PIP dochodzić swoich należności ze stosunku pracy, natomiast unikają procesów sądowych. Inspekcja pracy w ramach swoich kompetencji stara się rozwiązywać problemy dotyczące kwestii wynagrodzeniowych.

Problem polega jednak na tym, że w sytuacji braku legalnej wykładni prawa, wobec rozbieżnych kierunków wykładniowych niewiążących ani stron stosunku pracy, ani organów PIP, ani sądów, coraz więcej należności ze stosunku pracy przybiera postać sporną, czyli konieczną do rozstrzygnięcia przez sąd pracy.

W konsekwencji, pomimo bardzo ładnie brzmiącej Konstytucji RP, mówiącej o jednakowym stosowaniu prawa względem obywateli, ustawodawca nasz nie zapewnił dostatecznych gwarancji instytucjonalnych zabezpieczających jednakowe traktowanie pracowników względem prawa.

Praktycznie jedyną gwarancją jest prawo do sądu, które w przypadku pracowników przybiera postać niesprzyjającej procedury, z oczywistym pokrzywdzeniem słabszej strony stosunku pracy. Instytucja nakazu płacowego miała na celu likwidację patologicznych zjawisk niewypłacania wynagrodzenia za pracę, lecz ze względu na jej wadliwą konstrukcję prawną zadania swego, z punktu widzenia interesów pracowników, nie spełnia.

Rozważenia wymaga więc nowelizacja ustawy o PIP pod kątem stworzenia takiej instytucji prawnej, która pozwoli inspekcji skutecznie likwidować nieprawidłowości w sferze naruszeń przepisów prawa pracy i jednocześnie będzie pewną pomocą dla postawionych w trudnej sytuacji procesowej pracowników.

Zagadnienie to będzie przedmiotem artykułu pt. Nakaz płacowy inspektora pracy – wnioski de lege ferenda (na przyszłość).

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>