Kompetencje kontrolne inspektora pracy – część 1

Podstawowym przepisem regulującym uprawnienia kontrolne inspektora pracy jest art. 24 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589, z późn. zm.). Zgodnie z art. 24 ust. 1 tej ustawy inspektorzy pracy są uprawnieni do przeprowadzania:

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

1. bez uprzedzenia,
2. o każdej porze dnia i nocy,
   
   kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności stanu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontroli przestrzegania przepisów dotyczących legalności zatrudnienia w zakresie, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o PIP.

Kontrolę przeprowadza się po okazaniu legitymacji służbowej potwierdzającej tożsamość i uprawnienia:

• inspektora pracy, lub
• innego upoważnionego pracownika PIP (art. 24 ust. 2 ustawy o PIP).

Już zestawienie tych dwóch przepisów świadczy o braku konsekwencji logicznej ze strony ustawodawcy. Nie jest przecież możliwe pogodzenie uprzedzenia z uprzednim okazaniem legitymacji służbowej, jeżeli czynności kontrolne rozumieć w sposób szeroki.

Przykładowo, inspektor pracy przychodzi skontrolować budowę i przed wejściem na jej teren już utrwala aparatem fotograficznym zauważone uchybienia. Jeżeli odczytywać literalnie zapis art. 24 ust. 1 i 2 ustawy o PIP, to taka sytuacja byłaby nielegalna, gdyż czynność kontrolna nie została poprzedzona wylegitymowaniem się pracodawcy przez inspektora pracy.

Jeśli do tego dodać postanowienie art. 24 ust. 3 ustawy o PIP, zgodnie z którym kontrolę przedsiębiorcy przeprowadza się po okazaniu legitymacji służbowej i upoważnienia do jej przeprowadzenia, to stan prawny komplikuje się jeszcze bardziej.

Co prawda, w myśl art. 24 ust. 5 ustawy o PIP, jeżeli okoliczności faktyczne uzasadniają niezwłoczne podjęcie kontroli u przedsiębiorcy, może być ona podjęta po okazaniu legitymacji służbowej. Kontrolowanemu należy w takim przypadku niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni od dnia podjęcia kontroli, doręczyć upoważnienie do przeprowadzenia kontroli.

W świetle tych regulacji, w opisanym przypadku problem wręczenia upoważnienia do kontroli odpada, ponieważ ustawodawca dopuszcza możliwość doręczenia upoważnienia przedsiębiorcy w ciągu 7 dni od rozpoczęcia czynności kontrolnych.

Podjęcie czynności kontrolnych warunkowane jest jednak uprzednim okazaniem legitymacji służbowej. Wyczerpanie tej procedury formalnie może rzutować na legalność przeprowadzenia kontroli.

Nawet zakładając, że do kontroli przestrzegania prawa pracy i legalności zatrudnienia nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095, z późn. zm.), to i tak w ramach kontroli środków pokontrolnych inspektora pracy sąd administracyjny może badać, czy czynności kontrolne zostały legalnie przeprowadzone, czyli zgodnie z przepisami ustawy o PIP.

Na tle hipotetycznego stanu faktycznego, w świetle regulacji ustawy o PIP, można usiłować skutecznie podważać legalność czynności kontrolnych zrealizowanych przed wylegitymowaniem się inspektora pracy przed podmiotem kontrolowanym lub osobą ten podmiot reprezentującą.

Z drugiej strony nierzadko zdarzają się takie stany faktyczne, kiedy to na budowie albo nie ma kompetentnych osób odpowiedzialnych za stan bhp, albo nawet nie ma żadnego pracownika poza dozorcą, choć niekiedy może nie być nawet dozorcy.

Jeżeli na takiej budowie gołym okiem widać istotne naruszenia przepisów bhp, np. niezabezpieczone otwory technologiczne, rusztowania bez wymaganych zabezpieczeń przed upadkiem pracowników z wysokości, i stan wskazuje na wykonywaną już w tych warunkach pracę, to taki przypadek niewątpliwie wymaga zebrania odpowiednich dowodów, nawet przed formalnym wylegitymowaniem się przez inspektora pracy.

Zebrany materiał fotograficzny, obrazujący na zdjęciach stan rażącego naruszenia prawa, musi zostać oceniony jako legalne działanie inspektora pracy i jako dowód w pełni poprawnie zdobyty.

Zwrócić należy bowiem uwagę na treść art. 26 ust. 3 ustawy o PIP, zgodnie z którym przed podjęciem czynności kontrolnych inspektor pracy zgłasza swoją obecność podmiotowi kontrolowanemu, z wyjątkiem przypadków, gdy zgłoszenie to mogłoby mieć wpływ na wynik kontroli.

Zapis świadczy o tym, że istnieje możliwość rozpoczęcia czynności kontrolnych także bez uprzedniego zgłoszenia swojej obecności podmiotowi kontrolowanemu, a zatem nawet bez uprzedniego wylegitymowania się przez inspektora pracy.

Przypadek taki może mieć miejsce np. w razie zaistnienia okoliczności opisywanych powyżej – zaistniałych na budowie, na której prace nie są w momencie kontroli wykonywane. Art. 26 ust. 3 ustawy o PIP kształtuje wyjątek od zasady, co oznacza, że zasadą jest uprzednie wylegitymowanie się inspektora pracy przed rozpoczęciem pierwszej czynności kontrolnej.

Wniosek taki wynika z analizy przepisów ustawy o PIP, ale jest to twierdzenie niepoprawne. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na to, że podstawowym aktem prawnym kształtującym pozycję prawną inspektora pracy jest ratyfikowana przez Polskę Konwencja Nr 81 MOP w sprawie inspekcji pracy... (Dz. U. z 1997 r. Nr 72, poz. 450).

Postanowienia Konwencji, na wypadek ich sprzeczności z ustawą zwykłą, mają pierwszeństwo stosowania, co wynika z art. 91 Konstytucji RP.

Zgodnie z art. 12 ust. 1 Konwencji Nr 81 MOP, inspektorzy pracy zaopatrzeni w odpowiednie pełnomocnictwa są upoważnieni m.in. do swobodnego wstępu bez uprzedniego zawiadomienia, o każdej porze dnia i nocy do każdego zakładu pracy podlegającego inspekcji.

Gramatyczna treść przepisu wyraźnie akcentuje fakt, że inspektorzy pracy mają być zaopatrzeni w odpowiednie pełnomocnictwa. Oznacza to, że władza krajowa ma prawo ustalić strukturę takich pełnomocnictw, w jakie powinni być wyposażeni inspektorzy pracy, aby móc rozpocząć kontrolę.

Wyposażenie w pełnomocnictwo do kontroli oznacza stan, w którym inspektor pracy posiada przy sobie stosowne dokumenty upoważniające go do przeprowadzenia kontroli, którymi może się w razie potrzeby wylegitymować.

Ustawodawstwo krajowe ma prawo regulować zarówno strukturę takich pełnomocnictw, jak i tryb postępowania z nimi, ale w żadnym razie nie może warunkować przeprowadzenia legalnej kontroli od uprzedniego przedstawienia tych pełnomocnictw podmiotowi kontrolowanemu lub jego przedstawicielowi, gdyż taka sytuacja naruszałaby zasadę wyrażoną w art. 12 ust. 1 Konwencji Nr 81.

Co do zasady zatem, Konwencja Nr 81 MOP przewiduje, że o legalności kontroli decydować będą po jej przeprowadzeniu fakty wskazujące na to, czy inspektor pracy był upoważniony do jej przeprowadzenia.

Ocena legalności kontroli ma więc charakter następczy a nie uprzedni. Oczywiście, na tle Konwencji Nr 81 MOP można uznać, że inspektor pracy w przypadku kontaktu z pracodawcą lub jego przedstawicielem powinien przedstawić swoje pełnomocnictwa.

Zagadnienie to może być przedmiotem regulacji w ustawie krajowej. Niedopuszczalne jest jednak, aby ustawa uznawała czynność kontrolną upoważnionego inspektora pracy jako nielegalną z powodu jakich naruszeń przepisów formalnych, obowiązujących nawet powszechnie w prawie krajowym, gdyż taka sytuacja rażąco naruszałaby art. 12 ust. 1 Konwencji Nr 81 MOP.

Warto przy okazji zauważyć, że art. 77 ust. 6 cyt. ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (zwanej dalej ustawą s.d.g.) przewiduje, że dowody przeprowadzone w toku kontroli przez organ kontroli z naruszeniem przepisów prawa w zakresie kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy, jeżeli miały istotny wpływ na wynik kontroli, nie mogą stanowić dowodu w żadnym postępowaniu administracyjnym, podatkowym, karnym lub karno-skarbowym dotyczącym kontrolowanego przedsiębiorcy.

Rozbieżność między przepisami Konwencji Nr 81 MOP w sprawie inspekcji pracy... a postanowieniami ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, w myśl art. 91 Konstytucji RP, należy interpretować na rzecz stosowania postanowień ratyfikowanej przez Polskę Konwencji.

Przeprowadzone przez inspektora pracy czynności kontrolne w zakresie prawa pracy z naruszeniem ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie mogą zatem wywoływać skutków prawnych, o których mowa w art. 77 ust. 6 tej ustawy.

Jest to wykluczone z tego powodu, że wskazane rozbieżności między tymi przepisami artykuł 91 Konstytucji RP nakazuje tłumaczyć na rzecz stosowania prawa międzynarodowego, którym Rzeczpospolita Polska jest związana w wyniku dokonanej ratyfikacji ustawowej danej umowy.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>