GLOSA do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2006 r. II PZP 11/05, /nie publikowana/ - rekompensata za pracę w niedzielę

Teza rozstrzygnięcia: w razie nieudzielenia przez pracodawcę w okresie rozliczeniowym innego dnia wolnego od pracy w zamian za dozwoloną pracę świadczoną w niedzielę lub święto, pracownikowi przysługuje za każdą godzinę takiej pracy tylko jeden dodatek przewidziany w art. 151¹¹§ 2 in fine lub § 3 K.p.

Przesłanki stanu faktycznego – powód był pracownikiem świadczącym pracę w godzinach nadliczbowych także w niedzielę i święta. Za taką pracę świadczoną w okresie od 15 lutego 2004 r. do 26 maja 2005 r. powód otrzymał dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia. Powód dochodził od pozwanego kwoty 2.016.72 zł. tytułem dodatku należnego na podstawie art. 151¹¹ § 2 K.p.

Sąd I instancji zasądził na rzecz powoda żądany dodatek, natomiast sąd II instancji w wyniku apelacji pozwanego powziął wątpliwość czy w opisanych okolicznościach należą się pracownikowi dwa czy jeden dodatek i przedstawił zapytanie prawne Sądowi Najwyższemu, który po rozpatrzeniu zagadnienia prawnego rozstrzygnął jak w sentencji.

Argumentacja Sądu Najwyższego

• Z art. 151¹§ 1 pkt 1b K.p. wynika, że za pracę w godzinach nadliczbowych w niedzielę i święta nie będące dla pracownika dniami wolnymi od pracy, przysługuje oprócz normalnego wynagrodzenia dodatek 100%. A contrario wnioskując, dodatek taki nie przysługuje za pracę w godzinach nadliczbowych w niedzielę i święta będące dla pracownika dniami pracy ustalonymi zgodnie z obowiązującym rozkładem czasu pracy.

• Unormowania zawarte w art. 151¹¹§ 2 i § 3 K.p. w zakresie kreującym prawo do dodatku za każdą godzinę pracy w niedziele lub w święta są regulacjami (przepisami) odrębnymi i szczególnymi do art. 151¹ § 1 pkt 1b K.p.

• Bez norm szczególnych zawartych w art. 151¹¹ § 2 in fine i § 3 K.p. pracownicy wykonujący dozwolone prace w niedziele lub święta (art. 151 K.p.), którym pracodawca nie udzielił w zamian dni wolnych od pracy, nie uzyskaliby dodatku za taką pracę, ponieważ w myśl zasady wyrażonej w art. 151¹§ 1 pkt 1b K.p. nie przysługuje im takie dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w niedziele i święta będących dla nich dniami pracy ustalonymi zgodnie z obowiązującym rozkładem czasu pracy.

• Użycie przez ustawodawcę w art. 151¹¹§ 2 in fine i § 3 K.p. zwrotu: „ dodatek do wynagrodzenia w wysokości określonej w art. 151¹§ 1 pkt 1 K.p.” należy rozumieć jako prawo do jednego dodatku za każdą godzinę pracy przypadającą w niedzielę lub święta, za które pracodawca w okresie rozliczeniowym nie udzielił dni wolnych od pracy a nie tylko prawo do dodatku za godziny takiej pracy wykonywanej ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy tj. za „nadgodziny” przekraczające dobową maksymalna miarę czasu pracy w niedziel i święta.

• Nie ma wątpliwości, że przepisy art. 151¹¹ § 2 i § 3 K.p. normatywnie oddziałują wyłącznie na przypadki, w których pracodawca nie udzielił pracownikowi dnia wolnego w zamian za pracę w niedzielę i święto. Jeśli taki dzień wolny został udzielony, wówczas pracownik może jedynie uzyskać dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym na podstawie art. 151¹§ 2 K.p., z uwzględnieniem godzin nadliczbowych przekraczających normę dobową czasu pracy.

Ocena  rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego

Przystępując do oceny omawianej uchwały, konieczne jest wstępne zastrzeżenie,  stwierdzające, że orzecznictwo Sądu Najwyższego w zakresie problematyki prawa pracy wykazuje się w 99% trafnością rozstrzygnięć i nie budzącą większych wątpliwości poprawną argumentacją zarówno z punktu widzenia gramatycznego, systemowego jak i funkcjonalnego.

W owym 1% zdarzają się jednak różnej ciężkości „wypadki przy pracy”  i do takich zaliczyć trzeba glosowaną uchwałę. Autor zdaje sobie przy tym sprawę, że problematyka czasu pracy należy do jednej z najtrudniejszych dziedzin wykładniowych, ponieważ dział szósty Kodeksu pracy rządzi się szczególnymi prawami, wymagającymi całościowego, kompleksowego spojrzenia na te regulacje przy dokonywaniu interpretacji poszczególnych jego instytucji.

Oceniając glosowaną uchwalę, trzeba stwierdzić, że jest ona całkowicie błędna, w zakresie postawionej tezy wykładniowej i cząstkowych uzasadnień ją motywujących.

Z art. 151¹§ 1 pkt 1b K.p. wynika, że za pracę w godzinach nadliczbowych w niedzielę i święta nie będące dla pracownika dniami wolnymi od pracy, przysługuje oprócz normalnego wynagrodzenia dodatek 100%. A contrario wnioskując, zdaniem SN, dodatek taki nie przysługuje za pracę w godzinach nadliczbowych w niedziele i święta będące dla pracownika dniami pracy ustalonymi zgodnie z obowiązującym rozkładem czasu pracy.

Twierdzenie to jest prawdziwe o ile dotyczy art. 151¹ § 1 pkt 1b K.p. jednakże nie ma ono uogólniającego znaczenia, które przypisuje mu bezpodstawnie Sąd Najwyższy. Dodatek 100% przysługiwał bowiem będzie z tytułu przekroczenia normy średniotygodniowej na podstawie art. 151¹§ 2 K.p.

Nie udzielnie dnia wolnego za pracę w niedzielę będącą dla pracownika dniem pracy powoduje bowiem dwa skutki. Po pierwsze, pracownik nie otrzymał rekompensaty w postaci dnia wolnego od pracy. Po drugie, spowoduje to w skali okresu rozliczeniowego przekroczenie pracowniczej normy czasu pracy skutkujące prawem pracownika do dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych na podstawie art. 151¹ § 2 K.p.

Pierwsza teza uzasadnienia postawiona przez SN jest więc prawdziwa, ale z niej nie wynikają dalsze konsekwencje, które rozstrzygający problem usiłuje dalej budować. Rzeczywiście, dodatek pracownikowi nie będzie przysługiwał na podstawie art. 151¹ § 1 pkt 1b K.p. ale będzie przysługiwał na podstawie art. 151¹§ 2 K.p.

Drugie twierdzenie SN, iż unormowania zawarte w art. 151¹¹ § 2 i § 3 K.p. w zakresie kreującym prawo do dodatku za każdą godzinę pracy w niedziele lub w święta są regulacjami (przepisami) odrębnymi i szczególnymi do art. 151¹ § 1 pkt 1b K.p. jest oczywiście błędne.

Po pierwsze dlatego, że określone dwa przepisy nie mogą w stosunku do siebie pozostawać jednocześnie w relacji przepis ogólny – przepis odrębny i szczególny. Jest to logicznie wykluczone. Dane dwa przepisy mogą pozostawać w relacji przepis ogólny – przepis odrębny lub przepis ogólny – przepis szczególny.

Każda z tych dwóch sytuacji powoduje odmienne skutki prawne. Relacja przepis ogólny – przepis szczególny, powoduje pierwszeństwo stosowania przepisu szczególnego i wyłączenie stosowania przepisu ogólnego, względnie jego zastosowanie w sprawach nie uregulowanych przepisem ogólnym (art. 5 K.p.). Relacja przepis ogólny – przepis odrębny powoduje ten skutek, że oba te przepisy stosuje się równolegle. Nie można jednak, tak jak to stwierdził SN, być jednocześnie wysokim i niskim, jest to po prostu wykluczone.

W twierdzeniu Sądu Najwyższego jest więc połowa prawdy, ponieważ art. 151¹¹ § 2 i § 3 K.p. jest w stosunku do art. 151¹K.p. przepisem odrębnym, co oznacza, że oba te przepisy stosuje się równolegle. Tym samym niweczy to całą dalszą logikę wywodów Sądu Najwyższego.

Art. 151¹¹ K.p. nie może być przepisem szczególnym w stosunku do art. 151¹ K.p. ponieważ przepisy te regulują inną materię. Pierwszy z nich określa rekompensatę za pracę w niedziele i święta w postaci dnia wolnego od pracy a drugi art. 151¹K.p. reguluje rekompensatę za pracę w godzinach nadliczbowych.

Poza tym, trzeba pamiętać, że z dniem 1 stycznia 2004 r. ustawodawca rozdzielił te zagadnienia przenosząc rekompensatę za pracę w niedziele i święta do oddzielnego rozdziału VII działu szóstego K.p., podczas, gdy w poprzednim stanie prawnym zagadnienia te były łącznie regulowane art. 134 K.p. Ta zmiana legislacyjna nie może być pomijana przy prawidłowej wykładni omawianych przepisów.

Przeczy temu zarówno tytuł rozdziału V „Praca w godzinach nadliczbowych” w stosunku do tytułu rozdziału VII „Praca w niedziele i święta” a także treść regulacyjna art. 151¹¹ K.p., który gramatycznie rzecz biorąc nie wspomina o dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych lecz przewiduje jedynie dodatek nie nazwany, czyli inny niż za pracę w godzinach nadliczbowych, wskazując jedynie na jego wysokość określoną w art. 151¹§ 1 pkt 1 K.p.

Dokonując tej zmiany, ustawodawca wyraźnie w sposób korzystniejszy traktuje rekompensaty za pracę w niedziele i święto, toteż wykładnia idąca w przeciwnym kierunku może budzić zdziwienie. Zresztą w systemowym ujęciu znaczenia pracy w niedziele i święta w stosunku do pracy w dniu wolnym od pracy wynikającym z zasady średnio 5 dniowego tygodnia pracy jest to rozwiązanie nie tylko logiczne ale w pełni uzasadnione.

Nie jest prawdziwe twierdzenie, jakoby bez norm szczególnych zawartych w art. 151¹¹ § 2 in fine i § 3 K.p. pracownicy wykonujący dozwolone prace w niedziele lub święta (art. 151 K.p.), którym pracodawca nie udzielił w zamian dni wolnych od pracy, nie uzyskaliby dodatku za taką pracę, ponieważ w myśl zasady wyrażonej w art. 151¹§ 1 pkt 1b K.p. nie przysługuje im takie dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w niedziele i święta będących dla nich dniami pracy ustalonymi zgodnie z obowiązującym rozkładem czasu pracy.

Pracownik, który zgodnie z planem miał pracować w niedzielę i nie otrzymał innego dnia wolnego od pracy będzie miał prawo do dodatku 100% na podstawie art. 151¹§ 1 pkt 1c K.p. wówczas, gdy zgodnie z poprawnie sporządzonym harmonogramem pracy wyznaczającym dzień wolny od pracy np. w poniedziałek po przepracowanej niedzieli, pracodawca zatrudnił pracownika w ten poniedziałek.

Druga możliwość nabycia prawa do dodatku będzie miała miejsce wówczas, gdy pracodawca zgodnie z planem przewidział dzień wolny w zamian za przepracowaną niedzielę we wskazany poniedziałek ale pracownik po przepracowaniu niedzieli, rozchorował się i nie skorzystał z tego dnia wolnego od pracy.

Stan taki musiał spowodować przekroczenie normy średniotygodniowej w okresie rozliczeniowym czasu pracy, co stanowi podstawę do żądania dodatku na podstawie art. 151¹ § 2 K.p. Trafność twierdzenia SN w żadnym przypadku więc nie potwierdza się.

Nie jest zrozumiałe twierdzenie SN, że użycie przez ustawodawcę w art. 151¹¹ § 2 in fine i § 3 K.p. zwrotu: „ dodatek do wynagrodzenia w wysokości określonej w art. 151¹§ 1 pkt 1 K.p.” należy rozumieć jako prawo do jednego dodatku za każdą godzinę pracy przypadającą w niedzielę lub święta, za które pracodawca w okresie rozliczeniowym nie udzielił dni wolnych od pracy a nie tylko prawo do dodatku za godziny takiej pracy wykonywanej ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy tj. za „nadgodziny” przekraczające dobową maksymalną miarę czasu pracy w niedziele i święta.

Tymczasem, dodaje SN, na podstawie art. 151¹¹ § 2 in fine i § 3 K.p. pracownik uzyskuje dodatek w wysokości określonej w art. 151¹ § 1 pkt 1 K.p. za każdą godzinę pracy w niedzielę lub święto w razie nieudzielenia przez pracodawcę w okresie rozliczeniowym w zamian dni wolnych od pracy, przeto już z tej przyczyny nie dotyczy go regulacja zawarta w art. 151¹ § 2 K.p., do której nie odsyła także art. 151¹¹§ 2 i § 3 K.p.

Powyższe twierdzenie byłoby zasadne, gdyby rzeczywiście relacja art. 151¹¹ do art. 151¹K.p. polegała na stosunku przepis szczególny – przepis ogólny, ale jak wyżej uzasadniłem tak nie jest, wobec tego dalsze polemizowanie z konsekwencją błędnych założeń jest zbędne.

Prawdziwe jest natomiast twierdzenie SN, że nie ma wątpliwości, iż przepisy art. 151¹¹ § 2 i § 3 K.p. normatywnie oddziałują wyłącznie na przypadki, w których pracodawca nie udzielił pracownikowi dnia wolnego w zamian za pracę w niedzielę i święto.

Jeśli taki dzień wolny został udzielony, wówczas pracownik może jedynie uzyskać dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym na podstawie art. 151¹§ 2 K.p., z uwzględnieniem godzin nadliczbowych przekraczających normę dobową czasu pracy.

Z powyższej słusznej tezy nie wynika jednak wniosek, że w razie nie udzielenia dnia wolnego za pracę w niedziele lub święto, pracownik miałby być pozbawiony świadczeń należnych mu na podstawie dwóch odrębnych regulacji prawnych a mianowicie art. 151¹¹ i art. 151¹ K.p.

Reasumując , poprawna teza powinna brzmieć: w razie nieudzielenia w okresie rozliczeniowym innego dnia wolnego od pracy w zamian za dozwoloną pracę świadczoną w niedzielę lub święto, pracownikowi przysługuje za każdą godzinę takiej pracy dodatek przewidziany w art. 151¹¹ § 2 in fine lub § 3 K.p., niezależnie od dodatku przysługującego na podstawie art. 151¹§ 2 K.p. z tytułu przekroczenia normy średniotygodniowej czasu pracy w okresie rozliczeniowym, w którym przepracowana niedziela wystąpiła.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>