GLOSA do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2006 r., I UK 192/05, Monitor Prawa Pracy 2006/5/269 - przyczyna zewnętrzna wypadku

Teza rozstrzygnięcia

1. W związku z ustanowionym w art. 229 § 4 K.p. zakazem dopuszczania pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego za zewnętrzną przyczynę wypadku można przyjąć dopuszczenie do pracy bez przeprowadzenia  badań kontrolnych lub na podstawie orzeczenia lekarskiego wydanego po upływie terminu obowiązującego do przeprowadzenia tych badań albo w przypadku oczywistej błędności tego orzeczenia. O oczywistości błędności zaświadczenia lekarskiego można twierdzić tylko wówczas, gdy łatwo dostrzec jego wady lub braki, bez wnikania w zawartą w nim, zastrzeżoną dla lekarzy ocenę merytoryczną.

  2. W razie skierowania do pracy pracownika, u którego w kontrolnych badaniach lekarskich nie ujęto przeciwwskazania do jej wykonywania, a błędu tej oceny nie można ustalić bez wiadomości medycznych, stwierdzenie wypadku przy pracy wymaga ustalenia istnienia przyczyny zewnętrznej.

Przesłanki stanu faktycznego

Rozstrzygnięcie zapadło na tle następującego stanu faktycznego, zaistniałego pod rządami ustawy z dnia 12.06.1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 1983 r. Nr30, poz. 144, z późn. zm. ).

Pracownik zatrudniony w charakterze kierownika terenowych budów został znaleziony martwy w dniu 30.11.2000 r. w miejscu zakwaterowania. Przyczyną śmierci był zawał serca oraz obrzęk płuc.

W wyniku postępowania powypadkowego nie uznano zdarzenia za wypadek przy pracy, gdyż nie dopatrzono się zaistnienia przyczyny zewnętrznej.

Ustalono, że zmarły pełnił obowiązki kierownika na dwóch odległych od siebie budowach, leczył się na nadciśnienie tętnicze i wedle oceny leczącego lekarza terenowe warunki pracy stanowiły przeciwwskazanie do zatrudnienia, chociaż pracownik posiadał w dniu śmierci aktualne orzeczenie lekarskie o zdolności do pracy.

Sąd I instancji oddalił roszczenie o uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy, natomiast sąd II instancji dopatrzył się związku między niewłaściwymi warunkami pracy ze względu na obiektywnie ustalony stan zdrowia pracownika i uznał, że w tych warunkach dopuszczenie go do pracy może stanowić przyczynę zewnętrzną zawału serca, mimo formalnie legalnego orzeczenia o zdolności pracownika do pracy w terenie.

W wyniku rozpatrzenia kasacji pozwanego pracodawcy, Sąd Najwyższy uchylił wyrok II instancji i oddalił apelację, odmawiając tym samym uznania zdarzenia za wypadek przy pracy.

Argumentacja Sądu Najwyższego

Dopuszczenie pracownika do pracy na podstawie ważnego zaświadczenia lekarskiego może zyskać charakter przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy w zasadzie tylko wówczas, gdy pracodawca zlecając pracę w określonych warunkach nie uwzględnia treści zaświadczenia obejmującego przeciwwskazania do wykonywania pracy w danych warunkach.

W takiej sytuacji, wykonywana praca stanowi, sama w sobie, takiego rodzaju zagrożenie dla pracownika, które w dotychczasowym orzecznictwie SN przyjmuje się za uzasadniające zaistnienie przyczyny zewnętrznej zdarzenia wypadkowego.

Taka okoliczność może zaistnieć tylko wówczas, gdy zaświadczenia lekarskiego nie było lub było ono przeterminowane albo w sposób oczywisty błędne. Dla zaistnienia tej przesłanki konieczne jest aby pracodawca miał świadomość przeciwwskazania do zatrudnienia pracownika w określonych warunkach.

W sytuacji, gdy zaświadczenie lekarskie jest merytorycznie niewłaściwe, lecz pracodawca nie ma świadomości dopuszczenia pracownika do niewłaściwej pracy, wówczas sam fakt takiego dopuszczenia nie może być uznany za przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy i dlatego konieczne jest poszukiwanie innej przyczyny zewnętrznej zdarzenia, której w niniejszej sprawie się nie dopatrzono.

W toku postępowania niespornie ustalono, że pracodawca nie miał świadomości w zakresie dopuszczania pracownika do pracy z medycznego punktu widzenia niedozwolonej, wobec czego owo dopuszczenie do pracy nie może być zakwalifikowane jako przyczyna zewnętrzna zdarzenia wypadkowego.

Ocena rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego

Teza nr 1 glosowanego rozstrzygnięcia jest zasadniczo nie budzi zastrzeżeń, jeśli rozmieć ją jako kontynuację dotychczasowego stanowiska SN, zgodnie z którym przyczynę zewnętrzną wypadku może stanowić dopuszczenie pracownika do pracy wbrew zaświadczeniu lekarskiemu albo przy jego braku lub przeterminowaniu.

Dokonując oceny tezy pierwszej, trzeba zwrócić uwagę, że w sporze sądowym rzecz dotyczyła uznania wypadku przy pracy a pozwanym był pracodawca a nie Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

W konsekwencji, konstrukcja rozumowania SN skoncentrowana była na zarzutach pracodawcy, który z oczywistych względów bronił się przed uznaniem zawału serca za wypadek przy pracy, słusznie uznając, że w opisanych okolicznościach nie może ponosić odpowiedzialności za zaistniały wypadek.

Rozpatrując interes pracodawcy w oddaleniu pozwu, można pozornie zgodzić się z kierunkiem postępowania pracodawcy. Rzecz jednak w tym, że sam fakt uznania zdarzenia za wypadek przy pracy nie rodzi jeszcze odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy, czyli tzw. odpowiedzialności pozaubezpieczeniowej.

Dla celów odpowiedzialności pracodawcy za wypadek przy pracy konieczne jest ustalenie zawinienia pracodawcy w zakresie naruszenia konkretnych przepisów prawa, w wyniku czego doszło do wypadku.

W opisanym przebiegu zdarzeń, ponad wszelką wątpliwość nie mamy do czynienia z przesłankami odpowiedzialni odszkodowawczej pracodawcy. W rezultacie, nie bardzo wiadomo po co pracodawca tak usilnie bronił się przed uznaniem zdarzenia za wypadek przy pracy?

Analiza prawna dokonana przez SN, także sugeruje jakoby orzekający badał całą sprawę przez pryzmat odpowiedzialności pracodawcy i ta okoliczność stanowiła zasadniczą podstawę rozstrzygnięcia.

Taki kierunek wykładni obowiązującego prawa nie jest poprawny. Dodać przy tym trzeba, że rozstrzygnięcie SN choć zapadłe pod rządami poprzedniej ustawy wypadkowej, zachowuje swoja aktualność, gdyż obecna ustawa, w omawianej kwestii niczego normatywnie nie zmieniła.

Druga z postawionych tez przez SN, stwierdzająca, że w razie skierowania do pracy pracownika, u którego w kontrolnych badaniach lekarskich nie ujęto przeciwwskazania do jej wykonywania, a błędu tej oceny nie można ustalić bez wiadomości medycznych, stwierdzenie wypadku przy pracy wymaga ustalenia istnienia przyczyny zewnętrznej – jest błędna.

Przede wszystkim argument SN jakoby dopuszczenie pracownika do pracy niedozwolonej ze względów medycznych nie mogło stanowić samo przez się przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy, nie znajduje uzasadnienia normatywnego a ze względów systemowo logicznych jest nieuprawniony.

Sąd Najwyższy bezpodstawnie wymaga, aby dopuszczenie pracownika do pracy miało mieć charakter świadomego działania pracodawcy. Nie ma żadnych racjonalnych argumentów uzasadniających tę tezę.

Przeciwnie, istotniejsze znaczenie dla oceny istnienia rzeczywistej przyczyny zewnętrznej zdarzenia ma faktyczny stan zdrowia pracownika a nie formalny stan zdrowia uzewnętrzniony w zaświadczeniu lekarskim.

Zaistnienie przyczyny zewnętrznej oceniane jest w oderwaniu od tego, czy przesłanki zaistnienia tej przyczyny zaistniały w świadomości pracodawcy czy też nie. Rozumowanie SN byłoby poprawne, gdyby spór dotyczył odpowiedzialności pozaubezpieczeniowej pracodawcy a nie samego faktu uznania zdarzenia za wypadek przy pracy.

Rzeczywiście, w razie braku świadomości pracodawcy co do tego, że dopuszczenie pracownika do danej pracy jest niedozwolone, czy przeciwwskazane medycznie, nie można podmiotu zatrudniającego odciążać zawinieniem i tym samym brak jest podstaw odpowiedzialności odszkodowawaczej o charakterze pozaubezpieczeniowym.

Glosowana sprawa dotyczyła jednak wyłącznie kwestii ustalenia, czy zawał serca był, czy nie był wypadkiem przy pracy. SN być może błędnie zasugerował się tym, że ewentualne uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy da podstawę do dochodzenia odszkodowania pozaubezpieczeniowego, które w tych warunkach jednak nie może wchodzić w grę.

Nie można zatem podzielić tezy SN jakoby przy ocenie zaistnienia przyczyny zewnętrzej zdarzenia wypadkowego istotniejsze znaczenie odgrywały przesłanki formalne aniżeli rzeczywiste w postaci faktycznego szkodliwego wpływu warunków pracy na zdrowie pracownika, którego stan został dokładnie odzwierciedlony w karcie chorobowej.

Z punktu widzenia funkcji ochronnej prawa pracy formalne wymagania posiadania zaświadczenia lekarskiego o zdolności do pracy mogą wywoływać określone konsekwencje prawne, bez względu na rzeczywisty stan zdrowia pracownika. Wynika to stąd, że wobec zaniechania poddania pracownika badaniu lekarskiemu nie ma możliwości ustalenia w sposób nie budzący wątpliwości rzeczywistego stanu zdrowia pracownika i dlatego słusznie przyjmuje się domniemanie braku zdolności do pracy.

Odwrotna sytuacja, polegająca na tym, że formalne zaświadczenie o zdolności pracownika do pracy istnieje, lecz w rzeczywistości jest to z medycznego punktu widzenia zaświadczenie nieprawidłowe, nie może w żadnym razie rzutować na brak przyczyny zewnętrznej wypadku.

Taka sytuacja bowiem w sposób rażący naruszałaby funkcję ochronną zarówno prawa pracy, jak i funkcję ochronną ubezpieczenia wypadkowego. W tym ostatnim przypadku, ratio legis objęcia ochroną dotyczy przecież zdarzenia, które w sposób rzeczywisty spowodowane jest przyczyną zewnętrzną a nie oparte jest przede wszystkim na jakichś przesłankach formalnych.

Przyczyną zewnętrzną w podanych okolicznościach mogło być dopuszczenie pracownika do pracy w terenie, gdyż ze względu na jego rzeczywisty stan zdrowia taka pracy była faktycznie przeciwwskazana medycznie.

Za to błędne dopuszczenie do pracy pracodawca nie ponosi oczywiście żadnej odpowiedzialności, natomiast zdarzenie ewidentnie powinno być uznane za wypadek przy pracy i w konsekwencji pozostałej po zmarłym rodzinie należy się jednorazowe odszkodowanie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Reasumując, teza nr 2 glosowanego wyroku poprawnie powinna brzmieć: w razie skierowania do pracy pracownika, u którego w kontrolnych badaniach lekarskich nie ujęto przeciwwskazania do jej wykonywania o zaistnieniu przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy powodującego zawał serca pracownika decyduje ustalenie medyczne potwierdzające rzeczywistą niezdolność pracownika do pracy w takich warunkach, bez potrzeby poszukiwania innej przyczyny zewnętrznej zdarzenia.

Na marginesie warto dodać, że przedmiotowa sprawa toczona przeciwko  byłemu pracodawcy zmarłego pracownika nie ma powagi rzeczy osądzonej w sporze o jednorazowe odszkodowanie wytoczone przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (por. uchwałę SN z dnia 21 września 2004 r. II UZP 8/04 OSNP 2005/5/68). W konsekwencji, rodzina zmarłego może dochodzić jednorazowe odszkodowanie od ZUS.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>