GLOSA do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2008 r., I PK 256/07, Monitor Prawa Pracy 2008/11/590 - choroba zawodowa - odpowiedzialność pracodawcy

Tezy rozstrzygnięcia

1. Pogląd o jedynie pośrednim związku przyczynowym pomiędzy warunkami pracy ustrony pozwanej a pogorszeniem się stanu słuchu powoda nie eliminuje możliwości przypisania pracodawcy odpowiedzialności odszkodowawczej za uszczerbek na zdrowiu pracownika.
2. Wszelkie dolegliwości fizyczne i psychiczne mają charakter subiektywny i tylko sam zainteresowany może je zrelacjonować. Podlegają one weryfikacji z uwzględnieniem wiedzy medycznej i zasad doświadczenia życiowego, nie można jednak ich deprecjonować tylko dlatego, że są wynikiem subiektywnego poczucia krzywdy.

Przesłanki stanu faktycznego

Powód domagał się 50 tys. zł zadośćuczynienia za trwały ubytek słuchu, związany z 24-letnim zatrudnieniem w kopalni w charakterze górnika dołowego, pracującego w warunkach przekroczeń dopuszczalnych norm hałasu.

Po ustaniu zatrudnienia w kopalni, powód starał się o stwierdzenie choroby zawodowej, lecz trwające w okresie 2003-2005 r. postępowanie zakończyło się ostateczną decyzją państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego odmawiającą uznania schorzenia za chorobę zawodową, a skarga pracownika do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego została oddalona.

Wyrokiem z dnia 30 stycznia 2006 r. sąd I instancji oddalił powództwo, ustalając powyższy stan faktyczny oraz stwierdzając, że pogorszenie się stanu słuchu powoda nastąpiło w sposób istotny dopiero po ustaniu zatrudnienia.

Powołany biegły sądowy uznał, że pogorszenie słuchu u powoda miało pewien związek z warunkami pracy, ale była to tylko jedna z wielu przyczyn skutkujących w ten sposób. Powołując się na art. 444 i 445 Kodeksu cywilnego, sąd I instancji podzielił pogląd, że w chwili ustania stosunku pracy powód miał słuch wydolny, stwierdzone zaś upośledzenie nie utrudniało funkcjonowania, ani nie pociągało za sobą żadnych uciążliwości życiowych.

W wyniku złożonej apelacji sąd II instancji podtrzymał ustalenia pierwszoinstancyjne i stwierdził ponadto, że pomiędzy minimalnym pogorszeniem się stanu słuchu powoda a warunkami pracy w kopalni istnieje jedynie pośredni związek przyczynowy.

Podtrzymując pogląd co do braku istotnego upośledzenia słuchu, sąd II instancji uznał, że opisywane przez powoda dolegliwości słuchowe mają charakter subiektywnych odczuć i dlatego nie mogą być kwalifikowane jako doznanie przez niego krzywdy uprawniającej do zasądzenia zadośćuczynienia.

W wyniku złożonej skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy uchylił wyrok II instancji i przekazał temu sądowi sprawę do ponownego rozpatrzenia, formułując powyższe dwie tezy wykładniowe.

Argumentacja Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy dopatrzył się w niniejszej sprawie naruszenia zarówno przepisów procesowych art. 227 Kodeksu postępowania cywilnego, jak i przepisów prawa materialnego w postaci art. 361 § 1 K.c. Zdaniem SN nie ulega wątpliwości, że pracownik może dochodzić na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego odszkodowania i zadośćuczynienia za szkodę i krzywdę wyrządzoną czynem niedozwolonym nawet wtedy, gdy zdarzeń wywołujących szkodę nie można zakwalifikować jako wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

W konsekwencji nie oznacza to, że skoro stwierdzony u powoda niedosłuch nie daje podstawy do uznania choroby zawodowej, to pracodawca nie odpowiada za rozstrój zdrowia lub uszczerbek na zdrowiu wywołany warunkami pracy.

Sąd Najwyższy uznał, że w niniejszej sprawie mamy do czynienia z odpowiedzialnością pracodawcy opartą na zasadzie ryzyka (art. 435 § 1 K.c.), ponieważ kopalnia jest przedsiębiorstwem wprawianym w ruch za pomocą sił przyrody.

Kwestia związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy schorzeniem powoda a warunkami pracy została, zdaniem SN, nieprawidłowo oceniona. Należało bowiem, przy dokonywaniu tej oceny uwzględnić stan zdrowia powoda z chwili składania pozwu do sądu, a nie z chwili ustania stosunku pracy.

Możliwe jest nawet uwzględnienie tego stanu zdrowia do chwili wyrokowania (art. 316 K.p.c.), tymczasem sądy obu instancji zupełnie pominęły tę kwestię, opierając rozstrzygnięcie wyłącznie na stanie zdrowia powoda z chwili ustania stosunku pracy.

Nawet jeśli w chwili ustania stosunku pracy powód nie miał żadnych dolegliwości związanych ze słuchem, to fakt ten nie uzasadnia twierdzenia o dopuszczalności oddalenia roszczeń względem pracodawcy, ponieważ skutki zdrowotne oddziaływania w środowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia pracownika ujawnić się mogą w późniejszym dopiero czasie.

Rozpatrujący skargę kasacyjną SN zarzucił przy tym sądowi II instancji, że dokonał jedynie rozpoznania treści apelacji, nie przeprowadził natomiast ponownego rozpoznania całej sprawy, do czego był zobowiązany, zgodnie z art. 378 § 1 K.p.c.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego panuje jednolite stanowisko co do tego, że szkoda na osobie – powstała w wyniku wypadku przy pracy, choroby zawodowej lub innego schorzenia, za które pracodawca może ponosić odpowiedzialność na podstawie art. 435 § 1 K.c. – pozostaje w związku przyczynowym z ruchem przedsiębiorstwa poruszanego siłami przyrody (art. 361 § 1 K.c.), choćby wpływ na powstanie tej szkody miała także samoistna choroba pracownika.

Koncepcja adekwatnego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy schorzeniem pracownika a warunkami pracy zakłada, że normalne następstwa badanej przyczyny nie muszą stanowić jej skutków bezpośrednich.

W granicach normalnego, zwykłego przebiegu zdarzeń odpowiedzialność za szkodę może powodować nie tylko przyczyna bezpośrednia, lecz także dalsza, chyba że jej następstwa pozostają w tak luźnym związku przyczynowym, iż ich uwzględnienie wykraczałoby poza normalną prawidłowość zjawisk ocenianych według kryteriów doświadczenia życiowego i aktualnego stanu wiedzy.

Sąd Najwyższy uznał także, że skoro istnienie związku przyczynowego, jeśli chodzi o zdrowie ludzkie, z reguły nie może być absolutnie pewne, to do przyjęcia takiego związku wystarcza, gdy jest on ustalony z dostateczną dozą prawdopodobieństwa.

Związek taki może zachodzić jako normalny także wówczas, gdy pewne zdarzenie stworzyło warunki powstania innych zdarzeń, z których dopiero ostatnie z nich stało się bezpośrednią przyczyną szkody.

Ocena rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego

Glosowany wyrok trzeba w pełni zaaprobować. W orzeczeniu tym SN wskazuje na bardzo istotne tezy i przesłanki dochodzenia roszczeń na tle związku przyczynowego pomiędzy schorzeniem pracownika a warunkami pracy.

Słusznie orzekający stwierdza, że odpowiedzialność pracodawcy, oparta na przepisach Kodeksu cywilnego stosowanych przez art. 300 K.p., dotyczy pozaubezpieczeniowej odpowiedzialności za:

• skutki wypadków przy pracy,
• skutki choroby zawodowej,
• skutki choroby tzw. parazawodowej.

Odpowiedzialność pracodawcy za skutki choroby niezakwalifikowanej do grona chorób zawodowych wiąże się z tym, że w sferze odszkodowawczej należy do stosunku pracy stosować zasadniczo wszystkie przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące problematyki odszkodowawczej, ponieważ kwestii tych nie regulują przepisy prawa pracy, a taki tryb dochodzenia roszczeń odszkodowawczych nie jest sprzeczny z zasadami prawa pracy.

Nieuznanie danego schorzenia pracownika – związanego z istniejącymi warunkami pracy – za chorobę zawodową, nie wyklucza wobec tego możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych od pracodawcy, ponieważ tenże ponosi niezbywalną odpowiedzialność za stan warunków pracy w zakładzie pracy (art. 207 § 1 K.p.).

Podkreślenia wymaga wytknięcie przez Sąd Najwyższy naruszenia w postępowaniu apelacyjnym zasady ponownego rozpoznania całości sprawy (art. 378 § 1 K.p.c.), podczas gdy sądy ograniczyły się jedynie do rozpoznania zarzutów apelacji.

Ten zarzut Sądu Najwyższego należy rozumieć jako nierozpoznanie poprawności zastosowania prawa materialnego do omawianej sprawy, ponieważ w trybie rozpoznawania apelacji – nawet gdy w jej treści konkretnego zarzutu w tym zakresie nie ma – sąd apelacyjny jest obowiązany zbadać poprawność zastosowanego prawa materialnego (por. wyrok SN z dnia 18.05.2007 r., I CSK 91/07, Lex nr 286761, podobnie w wyroku z dnia 11.01.2007 r., II CSK 392/06, Lex nr 276219).

W pełni słuszne jest twierdzenie SN, iż oceny związku przyczynowego pomiędzy stanem zdrowia powoda istniejącym w dniu złożenia pozwu, a nawet w dniu wyrokowania, a stanem warunków pracy, nie należy ograniczać do stanu zdrowia istniejącego w dniu ustania stosunku pracy.

Skutki szkodliwego oddziaływania stanu warunków pracy na zdrowie pracownika cechuje to, że nie ujawniają się niezwłocznie, ale poprzez stopniowe pogarszanie się tego stanu, co wynika zarówno z doświadczenia życiowego, jak i z badań klinicznych.

W tej sytuacji słusznie SN kładzie tamę dla zamykania możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych od pracodawców, którzy stworzyli i utrzymywali niewłaściwy stan warunków pracy, powodujący następnie negatywne skutki zdrowotne dla pracownika.

Podzielić trzeba pogląd SN, iż pogorszenie się stanu zdrowia pracownika nie musi być wywołane bezpośrednio przez istniejące warunki pracy, ale te warunki pracy mogą być przyczyną pośrednią powodującą rozstrój zdrowia pracownika.

Podobnie na aprobatę zasługuje twierdzenie, iż samoistna choroba pracownika nie wyklucza możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych od pracodawcy, jeżeli stan warunków pracy przyczynił się do pogorszenia stanu zdrowia pracownika.

Glosowany wyrok wpisuje się w tendencję praworządnościową, słusznie obciążającą pracodawcę pełną odpowiedzialnością za stan warunków pracy, co niestety nie zawsze było dostrzegane jako element o charakterze oczywistej słuszności i poprawności stosowania zasad i przepisów bhp.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>