GLOSA do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2006 r., II PZP 13/05, Monitor Prawa Pracy 2006 r. nr 10 s.536 - ochrona na urlopie wychowawczym

Teza rozstrzygnięcia

Przepisy art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844, ze zm.) mogą stanowić podstawę rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem w okresie urlopu wychowawczego, także w sytuacji, gdy nie zachodzą przesłanki przewidziane w art. 186¹ § 1 zdanie 2 K.p.

Przesłanki stanu faktycznego

Pracownica była zatrudniona na czas nie określony. W październiku 204 r. powódka wystąpiła o udzielenie urlopu wychowawczego od 20.11.2004 r. do 19.11.2007 r. na co pracodawca wyraził zgodę.

W dniu 1.03.2005 r. wypowiedziano pracownicy umowę o pracę za 3 miesięcznym okresem wypowiedzenia w związku ze zmianami organizacyjnymi powodującymi konieczność ograniczenia zatrudnienia, jako podstawę prawna powołując art. 10 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych.

Sąd I instancji uznał wypowiedzenie za naruszające art. 186¹ K.p., natomiast sąd II instancji powziął wątpliwość co do słuszności stosowania art. 186¹ K.p. z pominięciem przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych i skierował zapytanie prawne do Sądu Najwyższego.

Argumentacja Sądu Najwyższego

• Podstawowy problem, zdaniem Sądu Najwyższego sprowadza się do określenia relacji art. 186¹K.p. do przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych, a w szczególności art. 10 ust. 1 tej ustawy.

 Art. 186¹ K.p. w rozumieniu postanowień art. 5 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych jest przepisem odrębnym. W konsekwencji nie znajduje on zastosowania ochronnego w przypadku wystąpienia przesłanek zwolnienia grupowego, ponieważ nie jest wyraźnie wymieniony w art. 5 ust. 5 tej ustawy.

• Urlop wychowawczy nie jest urlopem w rozumieniu art. 41 K.p.  i dlatego ocena ochrony pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym pod kątem postanowień art. 41 K.p. jest bezprzedmiotowa.

• Na przyjęty przez SN kierunek wykładni wskazują także  rozwiązania systemowe przyjęte w regulacjach prawnych dotyczących pragmatyk służbowych Policji, Straży Granicznej oraz Służby Więziennej, które nie chronią pracowników na urlopach wychowawczych przed możliwością zwolnienia z pracy.

Ocena rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego

Rozstrzygnięcie SN trudno uznać za przekonujące, ponieważ nie rozważano w jego uzasadnieniu wszystkich istotnych argumentów przemawiających za i przeciw prezentowanej wykładni.

• Sąd Najwyższy ograniczył się w zasadzie, do gramatycznego brzmienia art. 5 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych.

Pierwszy z tych przepisów stanowi, że przy wypowiadaniu pracownikom stosunków pracy w ramach grupowego zwolnienia nie stosuje się art. 38 i 41 Kodeksu pracy, z zastrzeżeniem ust. 2-4, a także przepisów odrębnych dotyczących szczególnej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 5.

Z kolei w art. 5 ust. 5 ustawy o zwolnieniach grupowych ustawodawca wymienił spośród przepisów Kodeksu pracy jedynie art. 39 i art. 177, nie wymieniając art. 186¹.

Art. 10 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych przewiduje natomiast, że przepisy art. 5 ust. 3-7 i art. 8 stosuje się odpowiednio w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron, a zwolnienia w okresie nieprzekraczającym 30 dni obejmują mniejszą liczbę pracowników niż określona w art. 1.

W myśl natomiast art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych, w przypadku określonym w ust. 1 pracodawca może rozwiązać stosunki pracy, w drodze wypowiedzenia, z pracownikami, których stosunek pracy podlega z mocy odrębnych przepisów szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem i wobec których jest dopuszczalne wypowiedzenie stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia, pod warunkiem niezgłoszenia sprzeciwu przez zakładową organizację związkową w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o zamierzonym wypowiedzeniu.

Na tle takiego gramatycznego stanu prawnego, SN uznał, że art. 186¹ K.p. jest przepisem odrębnym w rozumieniu art. 5 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych a skoro nie został wymieniony w art. 5 ust. 5 tej ustawy, to oznacza, że podlega wyłączeniu w przypadku dokonywania zwolnień grupowych i tym samym zwolnień indywidualnych.

• Sąd Najwyższy ma rację mówiąc, że najważniejsze znaczenie dla własciwej wykładni analizowanego problemu ma poprawne określenie relacji art. 186¹ K.p. do przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych.

Analizując tę kwestię, trzeba dojść do wniosku, że jeżeli Kodeks pracy jest przepisem ogólnym, to przepisy ustawy o zwolnieniach grupowych w stosunku do kodeksu mają charakter odrębny, gdyż regulują inną materię niż kodeks.

Wobec tego, do tej relacji nie znajduje zastosowania art. 5 K.p. , czyli postanowienia ustawy o zwolnieniach grupowych nie mogą wyłączać stosowania przepisów Kodeksu pracy w sprawach uregulowanych w tej ustawie.

Relacja przepis ogólny, przepis odrębny powoduje ten skutek, że oba te przepisy stosuje się równolegle. Przepis odrębny może posługiwać się regulacjami zawartymi w przepisie ogólnym i odnosić je do konkretnego regulowanego stanu prawnego. Musi wszakże czynić to w sposób wyraźny.

Żadne domniemania interpretacyjne, oparte o zasadę wynikającą z art. 5 K.p. wchodzić w grę tutaj nie mogą.

Jeżeli więc w art. 5 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych stwierdzono, że przy wypowiadaniu pracownikom stosunków pracy w ramach grupowego zwolnienia nie stosuje się art. 38 i 41 Kodeksu pracy to jest to odniesienie wprost do wyłączenia stosowania wyraźnie wskazanych dwóch artykułów kodeksu, jako przepisu ogólnego.

Następnie ustawodawca odnosi się do przepisów odrębnych dotyczących szczególnej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, przez co należałoby rozumieć regulacje odrębne w stosunku do Kodeksu pracy, czyli wynikające z odrębnych ustaw.

Taka jest bowiem systematyka przepisów chroniących trwałość stosunku pracy. Są przepisy ogólne chroniące trwałość stosunku pracy zawarte w Kodeksie pracy oraz przepisy odrębne zawarte w innych ustawach.

• Jak widać, już na tle samej budowy gramatycznej powołanych przepisów rodzą się wątpliwości co do stwierdzenia SN, że art. 186¹ K.p. jest przepisem odrębnym w rozumieniu art. 5 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych.

Moim zdaniem, przepisem odrębnym nie jest, lecz jest przepisem ogólnym chroniącym stosunek pracy pracowników na urlopach wychowawczych.

Gdyby bowiem założyć, jak chce SN, że art. 186¹ K.p. jest przepisem odrębnym regulującym ochronę trwałości stosunku pracy pracowników na urlopach wychowawczych, to powstaje pytanie, jaki przepis jest przepisem ogólnym chroniącym ochronę stosunku pracy pracowników przebywających na urlopach wychowawczych?

Logiczne jest, że przepisem ogólnym chroniącym stosunek pracy pracowników na urlopach wychowawczych musi być art. 186¹ K.p. Przepis ten jednocześnie nie może być przepisem odrębnym, gdyż jest to wykluczone, ponieważ przepis odrębny reguluje inne zagadnienia niż przepis ogólny.

W konsekwencji, jeśli art. 186¹ K.p. jest przepisem ogólnym chroniącym stosunek pracy pracowników przebywających na urlopach wychowawczych, to poza nim możemy mówić jedynie o przepisach szczególnych regulujących tę problematykę w sposób nieco odmienny od regulacji kodeksowej.

W systematyce prawnej art. 186¹ K.p. nie może być zatem uznawany za przepis o charakterze odrębnym, skoro jest zawarty w Kodeksie pracy jako akcie ogólnym prawa pracy.

• Kolejny argument SN polega na tym, że skoro w art. 5 ust. 5 ustawy o zwolnieniach grupowych ustawodawca wymienił art. 39 i 177 K.p. a nie wymienił art. 186¹K.p., to oznacza, że ten ostatni nie chroni pracownika na urlopie wychowawczym przed wypowiedzeniem.

Rodzi się jednak pytanie, po co ustawodawca miałby wymieniać w art. 5 ust. 5 ustawy o zwolnieniach grupowych art. 186¹ K.p.?

Przecież dokonywanie w stosunku do pracowników przebywających na urlopach wychowawczych wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy lub płacy jest zbędne, skoro oni nie pracują i nie obciążają finansowo ani organizacyjnie pracodawcy.

• Słuszne jest natomiast twierdzenie Sądu Najwyższego, że urlop wychowawczy nie jest urlopem w rozumieniu art. 41 K.p.  i dlatego ocena ochrony pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym pod kątem postanowień art. 41 K.p. jest bezprzedmiotowa.

Rzeczywiście, w systematyce pojęciowej urlopu w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy trzeba wyraźnie oddzielić urlop wypoczynkowy i urlop bezpłatny uregulowane w dziale siódmym kodeksu od urlopu wychowawczego wynikającego z działu ósmego kodeksu.

Ponadto, w art. 41 K.p. ustawodawca mówi o urlopie w sposób ogólny, natomiast w art. 186¹ K.p. wymienia się urlop szczególny czyli wychowawczy.

Przenosząc więc relację, przepis ogólny – przepis szczególny na te artykuły, można ewentualnie powiedzieć, że ogólna ochrona pracownika przebywającego na urlopie przed zwolnieniem z pracy jest zawarta w art. 41 K.p. jako przepisie ogólnym.

Niezależnie od tego, mamy do czynienia z regulacjami w stosunku do art. 41 K.p. szczególnymi, zawartymi w art. 177 K.p., gdzie mowa o urlopie macierzyńskim i art. 186¹ K.p., gdzie mowa o urlopie wychowawczym.

Te szczególne regulacje wyłączają, przy odpowiednim zastosowaniu reguły art. 5 K.p. stosowanie do urlopu macierzyńskiego i urlopu wychowawczego postanowień art. 41 K.p. i dlatego analiza omawianego problemu pod kątem art. 41 K.p. jest bezprzedmiotowa.

• Ostatni podnoszony przez SN argument polega na tym, że do pragmatyk służbowych Policji, Straży Granicznej oraz Służby Więziennej wprowadzono z dniem 1 stycznia 2004 r. w ramach nowelizacji ustawy o zwolnienia grupowych, jednolite sformułowania przyznające funkcjonariuszom inne uprawnienia przewidziane dla pracownic zwalnianych z pracy w czasie urlopu wychowawczego z przyczyn niedotyczących pracowników.

Przepisy te wskazują, zdaniem SN, na to, że ustawodawca zakładał dopuszczalność zwolnienia z pracy pracowników przebywających na urlopach wychowawczych z przyczyn nie dotyczących pracowników.

Twierdzenie Sądu Najwyższego jest oczywiście w pełni słuszne, ponieważ ustawodawca dopuszcza zwolnienie z pracy pracownika na urlopie wychowawczym z przyczyn nie dotyczących pracownika z konsekwencją prawa do świadczeń na podstawie ustawy o zwolnieniach grupowych.

Ustawodawca dopuszcza takie zwolnienie w sytuacji likwidacji zakładu pracy, bądź upadłości pracodawcy, czyli pod warunkiem zaistnienia przesłanek, o których mowa w art. 186¹ K.p.

Nie oznacza to jednak żadnego argumentu logicznego na rzecz prezentowanej przez SN tezy glosowanego rozstrzygnięcia.

• Sąd Najwyższy nie przeanalizował założonej tezy wykładniowej pod kątem zgodności z podstawowymi zasadami prawa pracy, co jest koniecznej dla celów określania prawidłowej wykładni prawa.

W doktrynie prawa pracy przyjmuje się, że wykładnia przepisów nie może naruszać podstawowych zasad prawa pracy.

T. Zieliński poszedł jeszcze dalej, uznając, że nawet przepisy szczególne w stosunku do Kodeksu pracy nie mogą przewidywać regulacji, które byłyby sprzeczne z podstawowymi zasadami prawa pracy (por. „Kodeks pracy-komentarz” pod red. T. Zielińskiego, Warszawa 2000 str. 108, oraz str. 161-162, a także powołane tam orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego).

Moim zdaniem, sprzeczność tezy rozstrzygnięcia SN z zasadą równego traktowania pracowników w zatrudnieniu ma najistotniejsze znaczenie i dlatego, poprawnie, niemożliwe jest zaakceptowanie stanowiska zawartego w glosowanym wyroku.

Przyjmując tezę SN jako słuszną, doprowadzilibyśmy do takiej sytuacji, w której zakres podmiotowy ochrony stosunku pracy pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym zależałby od tego, jaką liczbę pracowników zatrudnia pracodawca.

Jeśli pracodawca zatrudniałby mniej niż 20 pracowników, byłby związany treścią art. 186¹ K.p., ponieważ do niego nie znajdowałyby zastosowania przepisy ustawy o zwolnieniach grupowych.

Taki pracodawca mógłby zwolnić pracownika na urlopie wychowawczym tylko w razie likwidacji zakładu pracy bądź upadłości podmiotu zatrudniającego.

W przypadku pracodawcy zatrudniającego 20 i więcej pracowników, dopuszczalne byłoby zwolnienie z pracy pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym także w innych przypadkach przewidzianych w ustawie o zwolnieniach grupowych, gdyż postanowienia tej ustawy takiego pracodawcy dotyczą.

Taki kierunek wykładni jest nie do zaakceptowania w praworządnym państwie.

Po pierwsze dlatego, że brak jest ku temu wyraźnego przejawu woli ustawodawcy.

Dyferencjacja w prawie pracy nie narusza zasady równego traktowania w zatrudnieniu tylko wówczas, gdy zróżnicowanie pozycji prawnej jest wyraźnie i w sposób nie budzący wątpliwości wyartykułowane w ustawie.

W innej sytuacji, a z taką mamy do czynienia, dokonywanie wykładni która powodowałaby nierówne traktowanie pracownika w zatrudnieniu jest niedopuszczalne.

Reasumując, poprawnie teza glosowanego rozstrzygnięcia powinna brzmieć -

Przepisy art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844, ze zm.) nie mogą stanowić podstawy rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem w okresie urlopu wychowawczego. Rozwiązanie stosunku pracy z takim  pracownikiem dopuszczalne jest jedynie na warunkach przewidzianych w art. 186¹ § 1 zdanie 2 K.p.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>