Śmierć pracownika podczas świadczenia pracy

Podstawę prawną niniejszej opinii stanowią przepisy Kodeksu pracy, zwanego dalej K.p., oraz przepisy Kodeksu postępowania cywilnego – w skrócie K.p.c.

Z treści Pana pytania wynika, iż Pana kuzyn, będąc zatrudnionym na czarno, zmarł podczas wykonywania prac budowlanych. Najprawdopodobniej przyczyną zgonu był zawał serca. W pierwszej kolejności zasadne jest ustalenie, czy sprawą zajęła się prokuratura. Prokuratura mogła zainteresować się sprawę na wniosek pogotowia lub na wniosek innych współpracowników. Nie można bowiem wykluczyć, że przyczyna zgonu była inna, aniżeli wskazywany przez Pana zawał serca.

Zachodzi pytanie, kto dziedziczy po Pana kuzynie. Mniemam, że kuzyn nie sporządził testamentu, a to z kolei powoduje, że dziedziczenie po nim następuje na mocy ustawy.

W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.

Krąg spadkobierców ma bowiem istotne znaczenie dla ustalenia dalszych kroków. Po pierwsze, mniemać należy, iż Pana kuzyn pozostawił po sobie majątek, który podlega dziedziczeniu. Po drugie osoby będące spadkobiercami kuzyna mogą dążyć do ustalenia istnienia stosunku pracy. Innymi słowy można podjąć próbę wykazania, że kuzyn był zatrudniony na podstawie umowy o pracę u rolnika.

Zgodnie z art. 22 § 1 K.p. „przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem”.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyraźnie stwierdza się, że brak obowiązku wykonywania poleceń przemawia przeciwko możliwości uznania stosunku prawnego za stosunek pracy – zobacz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 1997 r., sygn. akt I PKN 89/97.

„Stosunek pracy – to więź prawna o charakterze dobrowolnym i trwałym, łącząca pracownika i pracodawcę, której treścią jest obowiązek osobistego wykonywania pracy określonego rodzaju przez pracownika pod kierownictwem, na rzecz i na ryzyko pracodawcy oraz obowiązek pracodawcy zatrudniania pracownika przy umówionej pracy i wypłacania mu wynagrodzenia za pracę”. Tak scharakteryzował pojęcie stosunku pracy Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 26 czerwca 1996 r., sygn. akt III Apr 10/96.

Szczególny akcent położony na wolę stron co do rodzaju zawieranej umowy znalazł między innymi wyraz w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1998 r., sygn. akt II UKN 479/97 (OSNAPiUS 1999, nr 1, poz. 34). Zdaniem Sądu Najwyższego, „okoliczność, iż dla określonej osoby korzystniejsze byłoby zawarcie umowy o pracę niż umowy zlecenia, zwłaszcza jeżeli jej wola została wyrażona w pełni świadomie, a przy wykonywaniu pracy nie jest ona podporządkowana, nie może stanowić podstawy uznania, że nawiązano umowę o pracę”. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy podzielił stanowisko sądu apelacyjnego, że elementem różniącym umowę o pracę od umowy zlecenia nie jest rodzaj wykonywanych czynności. Dla obu tych umów ich przedmiotem mogą być czynności identyczne.

Spadkobiercom, jako w mojej ocenie osobom, którym przysługuje interes prawny, służy powództwo o ustalenie treści stosunku prawnego ze 189 K.p.c.

Reasumując, przysługuje prawo żądania ustalenia istnienia stosunku pracy na podstawie art. 189 K.p.c, jednakże ocena zasadności takiego działania wymaga analizy treści zawartych umów ustnych pomiędzy kuzynem a „pracodawcą” oraz okoliczności faktycznych miedzy nimi.

Ustalenie stosunku pracy na podstawie art. 189 K.p.c. pociąga za sobą w konsekwencji możliwość dochodzenia należności przysługujących pracownikowi, tj. ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, odprawa pośmiertna itp. Wyraźnie wskazać należy jednak, iż roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.

Podkreślić należy stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 września 1998 r., sygn. akt I PKN 334/98:

„Wobec różnych cech charakterystycznych wykonywania zatrudnienia na podstawie umowy o pracę i umów cywilnoprawnych, dla oceny rodzaju stosunku prawnego decydujące jest ustalenie, które z tych cech mają charakter przeważający. Weryfikacja tej oceny, dokonanej przez sąd drugiej instancji, jest w postępowaniu kasacyjnym możliwa wówczas, gdy była rażąco nieprawidłowa. Strona nie ma interesu prawnego w ustaleniu istnienia stosunku pracy (art. 189 KPC), jeżeli stan niepewności może być usunięty w drodze powództwa o świadczenie. Nie dotyczy to powództw o ustalenie zmierzających do usunięcia stanu niepewności w przyszłości co do roszczeń, które nie są jeszcze skonkretyzowane bądź wymagalne”.

Jeśli masz podobny problem prawny, zadaj pytanie naszemu prawnikowi (przygotowujemy też pisma) w formularzu poniżej  ▼▼▼