Obniżony wymiar czasu pracy albo urlop wychowawczy

Prawo do urlopu wychowawczego

Zgodnie z art. 186 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (j.t. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.) pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 5 roku życia. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia. Urlopu wychowawczego udziela się na wniosek pracownika. Urlop wychowawczy może być wykorzystany najwyżej w 4 częściach.

Realizacja prawa do urlopu wychowawczego zależy wyłącznie od woli pracownika, który w tym celu powinien skierować do pracodawcy odpowiedni wniosek. W myśl przepisów rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego wniosek taki powinien być złożony na piśmie na dwa tygodnie przed rozpoczęciem urlopu.

Ustawodawca dopuszcza podział urlopu wychowawczego na części, których jednak nie może być więcej niż cztery. We wspomnianym wyżej wniosku, według przepisów cytowanego rozporządzenia, pracownik winien wskazać, prócz daty rozpoczęcia urlopu, również datę jego zakończenia oraz okres urlopu wychowawczego, jaki już został na dane dziecko wykorzystany. Ta ostatnia powinność wynika z możliwości dzielenia tego urlopu na części czy z możliwości wykorzystania go u kolejnych pracodawców; gdy zaś chodzi o możliwość korzystania z tego urlopu przez oboje rodziców (opiekunów), którzy są zwykle zatrudnieni u różnych pracodawców – bez takiej informacji trudno byłoby tym urlopem zarządzać.

Zobacz też: Powrót do pracy po wychowawczym na 3/4 etatu

Złożenie wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego

Złożenie wniosku we właściwej formie przez osobę posiadającą prawo do omawianego urlopu zobowiązuje pracodawcę do jego udzielenia. Z przepisów Kodeksu pracy i cytowanego rozporządzenia wynika, że powinnością tą jest on związany aż do wyczerpania czterech wniosków w odniesieniu do urlopu w celu opieki nad danym dzieckiem – przy czym kolejne wnioski rodziców (opiekunów) niezależnie od tego, czy są zatrudnieni przez jednego czy przez wielu pracodawców, należy sumować.

Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Przepis ten wprowadza szczególną ochronę trwałości stosunku pracy w okresie urlopu wychowawczego. Okres ochronny trwa od dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu do dnia zakończenia urlopu. Należy podkreślić, że pracownik korzysta z ochrony wyłącznie w okresie korzystania z urlopu.

Pracodawca w tym czasie nie może przede wszystkim dokonać wypowiedzenia umowy o pracę. Złożenie wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego nie zapobiega natomiast rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli umowa została już wypowiedziana. Pracodawca nie może ponadto w okresie tego urlopu rozwiązać bez wypowiedzenia umowy o pracę z wyjątkiem sytuacji, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Rozwiązanie umowy o pracę w okresie urlopu wychowawczego

Rozwiązanie umowy o pracę w okresie urlopu wychowawczego jest natomiast dopuszczalne w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Nadto, zdaniem Sądu Najwyższego, na gruncie obecnego stanu prawnego przepisy art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników mogą stanowić podstawę rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem w okresie urlopu wychowawczego także w sytuacjach, gdy nie zachodzą przesłanki przewidziane w art. 1861 § 1 zdanie drugie K.p. – co prowadzi do wniosku, że w okresie urlopu wychowawczego trwałość stosunku pracy pracownika nie jest chroniona, jeśli podstawą prawną rozwiązania są przepisy cytowanej ustawy, a powodem przyczyny niedotyczące pracownika. Według odmiennego poglądu ochrona taka przysługuje w przypadku urlopu wychowawczego trwającego krócej niż 3 miesiące.

Wyjątkowo więc rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę jest dopuszczalne w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, jak również w przypadku grupowych zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników, jeżeli urlop wychowawczy trwa co najmniej 3 miesiące, a pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników. Obejmuje to także przypadki wypowiedzeń indywidualnych u tych pracodawców, jeżeli przyczyny niedotyczące pracowników stanowią wyłączny powód wypowiedzenia stosunku pracy lub jego rozwiązania z mocy porozumienia stron (uchwała SN z dnia 15 lutego 2006 r., II PZP 13/05, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 315, zamieszczoną pod art. 10 ustawy o grupowych zwolnieniach). W wyroku z dnia 14 października 2004 r., I PK 691/03, M.P.Pr.-wkł. 2005, nr 5, poz. 3, SN wskazał jednak, że wypowiedzenie umowy o pracę z powodu likwidacji stanowiska pracy dokonane w początkowym okresie korzystania z trzyletniego urlopu wychowawczego może być przedwczesne, a tym samym nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 K.p., co nie pozbawia pracodawcy uprawnienia do ponownego wypowiedzenia umowy po upływie urlopu, jeśli przyczyna likwidacji pozostaje nadal aktualna.

Obniżenie wymiaru czasu pracy

Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.

Wniosek, o którym mowa wyżej, składa się na dwa tygodnie przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. Jeżeli wniosek został złożony bez zachowania terminu, pracodawca obniża wymiar czasu pracy nie później niż z dniem upływu dwóch tygodni od dnia złożenia wniosku.

Komentowany przepis ustanawia alternatywne do urlopu wychowawczego prawo pracownika wychowującego dziecko. Uprawniony do urlopu wychowawczego pracownik może żądać obniżenia wymiaru czasu pracy nie więcej niż do połowy wymiaru w okresie, w którym mógłby korzystać z urlopu, a pracodawca ma obowiązek dostosować się do takiego wniosku. Wniosek powinien być złożony na piśmie z co najmniej dwutygodniowym wyprzedzeniem.

Przepis nie precyzuje aspektów organizacyjnych korzystania z tego uprawnienia, w szczególności ustawodawca nie odniósł się do takich pytań jak: czy można taki wniosek złożyć wielokrotnie albo czy można wymiennie korzystać z urlopu wychowawczego i z obniżenia wymiaru czasu pracy? Opierając się na treści tej normy – a przede wszystkim na takich jej sformułowaniach, jak „pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego” czy „w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu” – można przyjąć, że organizacja korzystania z przedmiotowego uprawnienia powinna odpowiadać trybowi korzystania z urlopu wychowawczego. A więc w szczególności: okres korzystania z uprawnienia można podzielić na części, lecz nie więcej niż na cztery; równoległe korzystanie przez obojga rodziców (opiekunów) nie może trwać dłużej niż 3 miesiące; pracodawca może odwołać ograniczenie wymiaru czasu pracy, jeśli pracownik trwale przestał sprawować osobistą opiekę nad dzieckiem; pracownik może zrezygnować z korzystania z ograniczenia wymiaru czasu pracy.

Ogłoszenie upadłości lub likwidacja pracodawcy

Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Prawo do obniżenia wymiaru czasu pracy

Pracownikowi uprawnionemu do urlopu wychowawczego, który jest zatrudniony w wymiarze wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, niekorzystającemu z tego urlopu, ustawodawca przyznał prawo do obniżenia wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Jest to instytucja wychodząca naprzeciw tym osobom, które nie chcą rezygnować z uzyskiwania bieżącego dochodu (zwłaszcza gdy nie są uprawnieni do dodatku, o którym mowa w uw. 12.1 powyżej), a chcą zwiększyć czas, który można poświęcić na opiekę nad dzieckiem.

Pracownik może zrealizować to uprawnienie poprzez złożenie pracodawcy pisemnego wniosku, w którym określa, do jakiego wymiaru chce obniżyć wymiar czasu pracy, w którym dotąd pracował, i na jak długi okres. Jak wspomniano wyżej, wymiar czasu pracy pracownika po jego obniżeniu nie może być niższy niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, zaś okres, na który pracownik żąda obniżenia tego wymiaru, nie może przekraczać okresu, w którym mógłby on korzystać z urlopu wychowawczego, może on być jednak od niego krótszy. Jeżeli wniosek pracownika spełnia powyższe warunki, pracodawca jest takim wnioskiem związany i jest obowiązany go uwzględnić.

Natomiast uwzględnienie wniosku pracownika o wykonywanie pracy w wymiarze niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy zależy od uznania pracodawcy. Wniosek składa się na 2 tygodnie przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze. Jeżeli wniosek został złożony bez zachowania tego terminu, pracodawca obniża wymiar czasu pracy nie później niż z dniem upływu 2 tygodni od dnia złożenia wniosku.

Wniosek pracownika

Należy przyjąć, że pracownik może skorzystać z tego uprawnienia przez cały okres, w którym mógłby korzystać z urlopu wychowawczego. W sytuacji gdy wniosek ten nie obejmuje całego okresu, w którym pracownik mógłby korzystać z tego uprawnienia, może on złożyć kolejny wniosek, w którym będzie wnosił o przedłużenie korzystania z tego uprawnienia w kształcie określonym w poprzednim wniosku, bądź też wystąpi z wnioskiem, w którym określi inny wymiar czasu pracy niż wynikający z poprzedniego wniosku, a mieszczący się w dopuszczalnych granicach. Innymi słowy, możliwa jest np. sytuacja, w której pracownik zatrudniony dotąd na cały etat po złożeniu pierwszego wniosku będzie pracował przez pół roku na pół etatu, zaś po upływie tego okresu złoży kolejny wniosek, w którym wystąpi o umożliwienie mu pracy przez następne pół roku w wymiarze 3/4 etatu. Jednak w odróżnieniu od urlopu wychowawczego, który może być dzielony, z prawa do obniżenia wymiaru czasu pracy pracownik musi korzystać w sposób ciągły.

Ponieważ korzystanie przez pracownika z obniżenia wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby on korzystać z urlopu wychowawczego jest jego prawem, to pomimo skorzystania z tego prawa poprzez złożenie stosownego wniosku może on z niego zrezygnować, składając pracodawcy stosowne oświadczenie woli (propozycję powrotu do wykonywania pracy w wymiarze obowiązującym przed jego obniżeniem).

Stosunek pracy pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego, który nie korzysta z tego urlopu, ale korzysta z prawa do obniżenia wymiaru czasu pracy, podlega szczególnej ochronie na takich samych zasadach, jak stosunek pracy pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego, z tą różnicą, iż ochrona ta przysługuje mu nie dłużej niż przez łączny okres 12 miesięcy.

Dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego

Od dnia 1 maja 2004 r. obowiązuje ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (j.t. Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.), którą zlikwidowano instytucję zasiłku wychowawczego. W jego miejsce wprowadzono dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, który jest jednym z dodatków pieniężnych przysługujących do zasiłku rodzinnego. Dodatek ten jest zatem ściśle powiązany z prawem do zasiłku rodzinnego, przysługuje wyłącznie wówczas, gdy rodzina jest uprawniona do tego zasiłku.

Według art. 10 tej ustawy dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego przysługuje matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, jeżeli dziecko pozostaje pod jego faktyczną opieką, uprawnionemu do urlopu wychowawczego, nie dłużej jednak niż przez okres:

1. 24 miesięcy kalendarzowych;
2. 36 miesięcy kalendarzowych, jeżeli sprawuje opiekę nad więcej niż jednym dzieckiem urodzonym podczas jednego porodu;
3. 72 miesięcy kalendarzowych, jeżeli sprawuje opiekę nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności.

W przypadku równoczesnego korzystania z urlopu wychowawczego przez oboje rodziców lub opiekunów prawnych dziecka przysługuje jeden dodatek.

Dodatek nie przysługuje osobie, która:

1. bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego pozostawała w stosunku pracy przez okres krótszy niż 6 miesięcy;
2. podjęła lub kontynuuje zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, która uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego;
3. dziecko zostało umieszczone w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu, z wyjątkiem dziecka przebywającego w zakładzie opieki zdrowotnej, oraz w innych przypadkach zaprzestania sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem;
4. w okresie urlopu wychowawczego korzysta z zasiłku macierzyńskiego.

Jeśli chodzi o skorzystanie z urlopu wypoczynkowego, to pracodawca nie może Pani nakazać wykorzystania go przed urlopem wychowawczym. W takiej sytuacji będzie Pani miała do niego prawo po powrocie z urlopu wychowawczego, gdyż ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy wypłaca się jedynie w przypadku zakończenia stosunku pracy.

W okresie urlopu wypoczynkowego pracownik jest chroniony przed wypowiedzeniem, chyba że dochodzi do likwidacji lub upadłości pracodawcy.

Jeśli masz podobny problem prawny, zadaj pytanie naszemu prawnikowi (przygotowujemy też pisma) w formularzu poniżej  ▼▼▼