GLOSA do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 2011 r.,
III PK 61/09, OSNP z 2011 r. Nr 19-20, poz. 250 - nagroda jubileuszowa

Teza rozstrzygnięcia

Zarządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania (M.P. Nr 44, poz. 358) ma nadal moc obowiązującą w zakresie określonym w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 24, poz. 110, ze zm.), na podstawie art. 241 ust. 6 Konstytucji oraz art. 57 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie niektórych upoważnień ustawowych do wydawania aktów normatywnych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 120, poz. 1268) w związku z obwieszczeniem Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2001 r. w sprawie wykazu uchwał Rady Ministrów, zarządzeń i innych aktów normatywnych Prezesa Rady Ministrów, ministrów i innych organów administracji rządowej, które utraciły moc z dniem 30 marca 2001 r. (M.P. Nr 47, poz. 782).

Przesłanki stanu faktycznego

Stan faktyczny sprawy był bezsporny. Powód zatrudniony był u pozwanej od 3.03.2003 r. do 31.12.2008 r. Dnia 16.01.2007 r. powód osiągnął 35 lat ogólnego stażu pracy, natomiast w dniu 3.03.2008 r. osiągnął 5-letni staż pracy u pozwanej i zażądał wypłacenia nagrody za 35 lat pracy.

Prawo do nagrody jubileuszowej uregulowane jest u pozwanej zakładowym układem zbiorowym pracy. Zgodnie z jego postanowieniami:

• do stażu pracy dla celów uzyskania prawa do nagrody wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia (art. 1 § 1),

• nagroda przysługuje co 5 lat poczynając od 10 lat ogólnego stażu pracy do 45 lat tego stażu (art. 1 § 2),

• warunkiem uzyskania prawa do nagrody jest osiągnięcie ogólnego stażu pracy, o którym mowa w art. 1, oraz stażu zakładowego wynoszącego minimum 5 lat pracy u pozwanego, do którego to okresu wlicza się poprzednie zatrudnienie w razie stosowania art. 23¹ K.p., przy czym pracownikowi, który osiągnął ogólny staż pracy wymagany dla celów uzyskania prawa do nagrody, ale nie posiada 5-letniego stażu zakładowego, nagród nie wypłaca się (art. 2 § 1 i 2),

• pracownik nabywa prawo do nagrody jubileuszowej co 5 lat i nie można tego okresu skrócić przez uzupełnienie dokumentacji potwierdzającej staż pracy (art. 2 § 3),

• pracownik nabywa prawo do nagrody jubileuszowej w dniu upływu okresu uprawniającego do nagrody (art. 6 § 1).

Sąd I instancji uznał, że pracownikowi nagroda nie przysługuje, ponieważ wcześniej osiągnął ogólny staż pracy aniżeli staż zakładowy. Sąd II instancji stanął na stanowisku odmiennym, uznając, że pracownik spełnił oba warunki w dniu 3 marca 2008 r. i z tym dniem nabył prawo do nagrody za 35 lat pracy.

Od tego wyroku pozwany skierował skargę kasacyjną do SN, który uchylił wyrok II instancji i oddalił apelację powoda, uznając tym samym, że powód prawa do nagrody nie nabył i dlatego ona mu nie przysługuje. Jednocześnie Sąd Najwyższy wyraził pogląd sformułowany w sentencji.

Argumentacja Sądu Najwyższego

Zarządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania (M.P. Nr 44, poz. 358) ma nadal moc obowiązującą w zakresie określonym w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 24, poz. 110, ze zm.).

Podstawą tego twierdzenia, zdaniem SN, jest art. 241 ust. 6 Konstytucji oraz art. 57 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie niektórych upoważnień ustawowych do wydawania aktów normatywnych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 120, poz. 1268) w związku z obwieszczeniem Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2001 r. w sprawie wykazu uchwał Rady Ministrów, zarządzeń i innych aktów normatywnych Prezesa Rady Ministrów, ministrów i innych organów administracji rządowej, które utraciły moc z dniem 30 marca 2001 r. (M.P. Nr 47, poz. 782).

Wskazane zarządzenie nie ma jednak znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, ponieważ postanowienia zakładowego układu zbiorowego pracy mają pierwszeństwo stosowania przed wskazanym zarządzeniem, które stosuje się tylko wtedy, gdy strony układu nie uregulowały w ogóle zasad nabywania prawa do nagrody jubileuszowej, wprowadzając jednak jej wypłacanie.

Sąd Najwyższy uznał, że wskazane wyżej zapisy zuzp ustanowiły trzy przesłanki konieczne do spełnienia, aby pracownik mógł otrzymać nagrodę jubileuszową. Są to:

• osiągnięcie ogólnego stażu pracy,
• osiągnięcie stażu pracy zakładowego,
• termin nabycia prawa do nagrody.

Postanowienia art. 2 § 1 i 3 wykluczają możliwość nabycia prawa do pierwszej nagrody przed upływem 5 lat od podjęcia pracy u pozwanej i tak samo wykluczają nabywanie jej częściej niż co 5 lat, nawet w razie udokumentowania przez pracownika dodatkowego stażu pracy.

Trzecim elementem jest termin nabycia prawa do nagrody, który upływa co 5 lat. Dla powoda okres ten upłynął wcześniej, aniżeli osiągnął 5-letni staż zakładowy i dlatego nagroda mu nie przysługuje.

Do powoda odnosi się wprost zapis art. 2 § 1 zdanie pierwsze, który przewiduje, że w takiej sytuacji nagród się nie wypłaca. Z tych względów SN oddalił roszczenie powoda jako nieuzasadnione.

Ocena rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego

Nie podzielam poglądów SN zaprezentowanych w glosowanej uchwale, poza jednym twierdzeniem, a mianowicie tym, że do powoda rzeczywiście nie znajduje zastosowania zarządzenie MPiPS z dnia 23 grudnia 1989 r., ale nie z tego powodu, że zuzp stanowi odmienne od tego zarządzenia regulacje, ale dlatego, że zarządzenie to, wbrew twierdzeniom SN, de lege lata nie obowiązuje.

Sąd Najwyższy, jak wynika z art. 178 ust. 1 Konstytucji RP, jest związany jej postanowieniami i powinien umieć właściwie je rozumieć, czym niestety nie wykazał się orzekający w tej sprawie skład sądowy.

Zgodnie z art. 87 ust. 1 Konstytucji źródłami prawa powszechnie obowiązującego w Polsce są:

• konstytucja,
• ustawy,
• ratyfikowane umowy międzynarodowe,
• rozporządzenia.

De lege lata żadne zarządzenie nie ma i nie może mieć przymiotu źródła prawa powszechnie obowiązującego, dlatego twierdzenie Sądu Najwyższego o tym, że zarządzenie MPiPS z dnia 23.12.1989 r. nadal obowiązuje, rażąco narusza wskazany przepis Konstytucji.

Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 24, poz. 110, ze zm.), zarządzenie MPiPS z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania (M.P. Nr 44, poz. 358), wydane na podstawie uchylonego przez tę ustawę art. 79 K.p., miało zachować moc prawną zasadniczo do czasu objęcia pracowników, których te przepisy dotyczą i w zakresie przedmiotu w nich normowanego – postanowieniami układu zbiorowego pracy lub innymi przepisami prawa pracy.

Taki stan prawny obowiązywał od daty wejścia w życie wskazanej ustawy z 2 lutego 1996 r. tj. od dnia 2 czerwca 1996 r., przy uwzględnieniu art. 241 ust. 6 Konstytucji RP, poprawnie – do dnia 17 października 1999 r.

Wynika to stąd, że art. 241 ust. 6 Konstytucji przewidywał okres 2 lat od jej wejścia w życie, w czasie którego Rada Ministrów miała uporządkować dotychczasowe akty prawne i ustalić, które z nich nadal będą obowiązywać w zmienionej postaci rozporządzeń zgodnych z systematyką źródeł prawa przewidzianych w art. 87 ust. 1 Konstytucji.

Ani Rada Ministrów, ani Sejm, niestety, tego terminu nie dotrzymali, gdyż ustawa porządkująca stan prawny pochodzi z 2000 roku. Jest to ustawa z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie niektórych upoważnień ustawowych do wydawania aktów normatywnych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 120, poz. 1268).

Sąd Najwyższy powołuje się na art. 57 ust. 1 i 2 tej ustawy, co jest kolejnym błędem, gdyż art. 57 dotyczy zmian dokonanych w ustawie z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16, poz. 78, z późn. zm.), która dla niniejszej sprawy jest bezprzedmiotowa.

Gdyby natomiast założyć, że w liczbie powoływanego artykułu doszło do oczywistej pomyłki i Sądowi Najwyższemu chodziło o art. 17, który rzeczywiście odnosi się do Kodeksu pracy, to należy zauważyć, że artykuł ten dzieli się na punkty, a nie na ustępy.

W każdym razie w art. 17 cyt. ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. ustawodawca nie dokonał żadnych zmian formy wydania przepisów na podstawie art. 79 K.p., ani nie wprowadził do Kodeksu pracy rozwiązań pozwalających na wydanie rozporządzenia w miejsce uprzedniego zarządzenia MPiPS z dnia 23.12.1989 r.

Spóźniony znacznie ustawodawca w art. 75 ust. 1 cyt. ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. stwierdził, że z dniem wejścia w życie ustawy tracą moc uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, ministrów i innych organów administracji rządowej, podjęte lub wydane przed dniem wejścia w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zostały podjęte lub wydane bez upoważnienia ustawowego.

Ponadto, w myśl art. 75 ust. 2 tej ustawy, z dniem jej wejścia w życie tracą moc inne niż wymienione w art. 75 ust. 1 akty normatywne Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów lub innych organów administracji rządowej, podjęte lub wydane przed dniem wejścia w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zawierają normy prawne o charakterze powszechnie obowiązującym lub wewnętrznym, z wyjątkiem rozporządzeń.

W świetle powołanych przepisów ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r., nawet uwzględniając zwłokę ustawodawcy w działaniu nakazanym przez Konstytucję, zarządzenie MPiPS z dnia 23 grudnia 1989 r. musiało utracić moc prawną najpóźniej z dniem wejścia w życie tej ustawy, czyli z dniem 30 marca 2001 r.

W obwieszczeniu Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2001 r. w sprawie wykazu uchwał Rady Ministrów, zarządzeń i innych aktów normatywnych Prezesa Rady Ministrów, ministrów i innych organów administracji rządowej, które utraciły moc z dniem 30 marca 2001 r. (M.P. Nr 47, poz. 782), wydanym na podstawie art. 75 ust. 4 cyt. ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r., faktycznie nie wymieniono zarządzenia MPiPS z dnia 23 grudnia 1989 r.

Sąd Najwyższy powinien jednak wiedzieć, że ta pomyłka nie ma znaczenia prawnego, gdyż z obwieszczenia informacyjnego Rady Ministrów nie wynikają skutki prawne w zakresie mocy obowiązującej danego aktu prawnego, gdyż o tym zadecydowała Konstytucja, a następnie art. 75 ust. 1 i 2 cyt. ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r.

W świetle obowiązujących przepisów prawa sentencja rozstrzygnięcia SN powinna brzmieć:

Zarządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania (M.P. Nr 44, poz. 358) utraciło moc obowiązującą w zakresie określonym w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 24, poz. 110, ze zm.), na podstawie art. 241 ust. 6 Konstytucji z dniem 17 października 1999 r.

Przechodząc teraz do oceny prawa powoda do nagrody jubileuszowej, uważam, że argumentacja sądu II instancji, który uznał prawo powoda do tej nagrody, jest w pełni słuszna, zaś konstrukcja wywodów Sądu Najwyższego nie zasługuje na akceptację.

W powołanych dość chaotycznie podstawach prawnych dla celów ustalania prawa do nagrody jubileuszowej na tle postanowień zakładowego układu zbiorowego pracy nie sposób dopatrzeć się konieczności spełnienia równocześnie trzech warunków w celu nabycia prawa do nagrody.

Spełnienie dwóch warunków jest całkowicie zrozumiałe. To znaczy – powód musiał osiągnąć zarówno ogólny staż pracy 35 lat oraz 5-letni staż zakładowy i dopiero po spełnieniu tych obu warunków przysługiwała mu nagroda z dniem 3 marca 2008 r. Wymaganie natomiast od powoda spełnienia jakiegoś trzeciego warunku – nie wiadomo logicznie jakiego – jest całkowicie pozbawione sensu.

O jaki to warunek chodzi? Czy o taki, aby powód w tym samym dniu osiągnął 35 lat ogólnego stażu pracy i 5 lat stażu zakładowego? Chyba nie, gdyż byłby to warunek absurdalny, bo mało kto, albo nikt nie spełniałby tych obu warunków w tym samym dniu.

Drugie rozwiązanie sugerowane przez SN może polegać na tym, że pracownik najpierw musi osiągnąć 5-letni staż zakładowy, aby mógł w ogóle otrzymać nagrodę. Ale przecież o prawie powoda do nagrody mówimy właśnie dopiero w dniu 3 marca 2008 r., gdy osiągnął 5-letni staż zakładowy i legitymował się ponad 35-letnim stażem ogólnym.

Wobec tego, z jakiej przyczyny nagroda jubileuszowa powodowi nie przysługuje, doprawdy trudno zrozumieć. Argumentacja, iż nagrodę nabywa się w okresach co 5 lat, jest logicznie w tym zakresie bezprzedmiotowa, gdyż była to pierwsza nagroda jubileuszowa, o którą powód się starał. Wobec tego zapis art. 2 § 3 zuzp, na który SN się powołuje, nie ma tutaj żadnego znaczenia.

Owszem, przepis ten miałby znaczenie w momencie, gdy powód osiągnąłby 40-letni ogólny staż pracy, gdyż wówczas nie otrzymałby jeszcze nagrody za 40 lat, lecz jego prawo do tej nagrody zostałoby przesunięte w czasie, czyli w razie dalszego zatrudnienia u tego pracodawcy nagrodę za 40 lat pracy otrzymałby dopiero 3 marca 2013 r., czyli po upływie kolejnych 5 lat od nabycia prawa do nagrody pierwszej.

Sąd Najwyższy powołuje się także na zapis art. 2 § 1 zuzp, zgodnie z którym pracownikom, których łączny staż pracy uprawnia do nagrody jubileuszowej wymienionej w art. 1, a którzy przepracowali u pozwanego mniej niż 5 lat – nagród nie wypłaca się.

Konstrukcja tego zapisu także nie eliminuje prawa powoda do nagrody z dniem 3.03.2008 r., ponieważ w tym dniu powód osiągnął 5-letni staż pracy i spełnił oba warunki konieczne dla celów wypłacenia mu nagrody jubileuszowej.

Reasumując, nie podzielam w całości poglądów prezentowanych przez SN, którym z logicznego i prawnego punktu widzenia można zarzucić istotne wady. Należałoby, moim zdaniem, wrócić do niegdyś stosowanej zasady, zgodnie z którą tego rodzaju rozstrzygnięć o charakterze „wypadku przy pracy” prezes Izby nie kierował do publikacji, aby nie tworzyć dalszego chaosu wykładniowego.

Na tle glosowanego rozstrzygnięcia widać ponadto, jak potrzebne jest przywrócenie Trybunałowi Konstytucyjnemu prawa wydawania legalnej, czyli wiążącej wykładni ustaw, bo tylko wówczas po rozstrzygnięciu danego problemu wykładniowego przez TK mielibyśmy do czynienia z jednolitością postępowania i pewnością stosowania prawa.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>