GLOSA do wyroku Sądu Najwyższego z 14.09.2000 r.
II UKN 207/00, OSNP 2002/9/191 - odpowiedzialność za stan bhp

Teza rozstrzygnięcia

Zaniedbanie obowiązku zapewnienia pracownikom bezpiecznego stanowiska pracy uzasadnia odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie winy.

Stan faktyczny

Powód wnosił o zasadzenie zadośćuczynienia za doznana krzywdę i renty wyrównawczej, ponieważ z powodu zawinionego przez pozwanego wypadku przy pracy doznał uszczerbku na zdrowiu. Sąd I instancji zasądził kwotę 28 tys. zł tytułem zadośćuczynienia oraz 738 zł. tytułem renty wyrównawczej na przyszłość, ustalając następujący stan faktyczny.

Powód pracował na dachu przy wykonywaniu kominków wentylacyjnych, zaś jego pomocnik na dole przygotowywał cegły i zaprawę murarską, które to materiały były następnie transportowane za pomocą wyciągnika na dach.

Powód nie był umocowany szelkami ani pasem bezpieczeństwa. W momencie, gdy wciągane wiadro z materiałem budowlanym znajdowało się na górze, powód wychylił się, aby je uchwycić, stracił równowagę i spadł z dachu wraz z całą konstrukcją wyciągnika.

Okazało się bowiem, że wyciągnik nie był zakotwiczony i zbalastowany. Przyczyną wypadku był brak dozoru ze strony pozwanego, a także częściowo nie sprawdzenie przez powoda stanu technicznego wyciągnika przed podjęciem pracy. Stopień przyczynienia się powoda do wypadku sąd ustalił na ¼ i w tym stosunku obniżył zadośćuczynienie  oraz wysokość renty wyrównawczej.

Od wyroku obie strony złożyły apelację. Apelacja powoda została odrzucona a pozwanego oddalona. Pozwany we wniesionej kasacji do Sądu Najwyższego zarzucił, iż jego zdaniem sąd nie uwzględnił przyznania się powoda do tego, że czynności wykonywał w sposób mechaniczny, co powinno skutkować obciążeniem powoda odpowiedzialnością za wypadek w rozmiarze ¾.

Motywy uzasadnienia SN

SN uznał kasację za nieuzasadnioną, wyrażając pogląd przedstawiony w sentencji. Zdaniem SN, każdy pracownik ma prawo przypuszczać, że jego pracodawca przestrzega przepisów bhp, w związku z tym, sprzęt z którego korzysta w czasie pracy jest sprzętem sprawnym.

W uzasadnieniu tego nie podano, ale domyślać się trzeba, że za organizację stanowiska pracy na dachu odpowiedzialny był bezpośrednio kto inny niż powód, to znaczy inna osoba, lub inna brygada transportowała wyciągarkę na dach i dokonała jej posadowienia a następnie powodowi zlecono wykonywanie prac dalszych.

Zaniedbanie powoda polegające na zaniechaniu sprawdzenia wykonania obowiązku przez pozwanego jest niewątpliwie, zdaniem SN, mniejszym uchybieniem niż niewykonanie obowiązku zapewnienia bezpiecznego sprzętu.

SN powołał się przy tym na inne rozstrzygnięcie tego gremium zawarte w wyroku z 16.03.1999 r. II UKN 522/98, OSNP 2000/9/374, w którym stwierdzono, że do obowiązków pracodawcy należy dostarczenie pracownikowi sprawnych i bezpiecznych narzędzi pracy, więc tolerowanie przez przełożonych używania niesprawnych narzędzi stanowi podstawę do przyjęcia winy pracodawcy za spowodowanie wypadku przy pracy.

Ocena rozstrzygnięcia

W zasadzie trzeba podzielić wyrażone przez SN poglądy. Rozstrzygnięcie to zdaje się jednak pomijać kwestie dogłębnej oceny stopnia przyczynienia się pracownika do zaistnienia wypadku przy pracy. W publikowanym uzasadnieniu brak jest szeregu elementów stanu faktycznego do konstruktywnej oceny tego zagadnienia.

Zważywszy na to, że posadowienie wyciągnika nie było dokonywane przez powoda, rodzi się od razu pytanie, kto to dokonywał i na jakiej podstawie, a także, czy dla prac budowlanych prowadzony był dziennik budowy? W zależności od tych ustaleń kwestia przyczynienia się powoda do wypadku mogła nawet całkowicie upaść.

Zakładając, że wyciągnik posadowiła inna brygada, a następnie dokonano odbioru stanowiska pracy, poprzez stosowny zapis w dzienniku budowy, to w takim  przypadku powód nie mógł być obwiniany o to, że nie dokonał wstępnego sprawdzenia posadowienia wyciągnika, chyba, że taki obowiązek wynikałby z konkretnej pisemnej instrukcji regulującej bezpieczne wykonywanie takich prac.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że opisywany wpadek nie jest incydentalnym zdarzeniem. Tego rodzaju „oszczędnościowe” prace wynikające z braku prawidłowego zorganizowania stanowiska pracy wykonywane są często. Powoduje to, w efekcie, że ryzyko prowadzonej działalności przerzucane jest częściowo na pracownika w postaci narażenia jego życia i zdrowia.

Zgodnie z art. 207 § 1 K.p. pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy, przy czym prowadzenie prac na budowie objęte jest także tym przepisem. Do obowiązków pracownika należy natomiast przestrzeganie przepisów bhp, wykonywanie pracy w sposób z nimi zgodny oraz stosowanie się do poleceń i wskazówek przełożonych (art.211 K.p.)

Przypisywanie pracownikowi przyczynienia się w części do zaistnienia zdarzenia powinno więc być poprzedzone szczególnie precyzyjnym postępowaniem dowodowym.

Sytuacja zatrudnieniowa często sprawia, że pracownicy stawiani są „pod ścianą” - albo ulegną presji pracodawcy w zakresie konieczności niebezpiecznego wykonywania pracy albo tej pracy nie będą mieli, gdyż na ich miejsce przyjdą inni.

Stopień bezrobocia zasadniczo wpływa na decyzje pracowników, którzy walcząc o podstawę swojej egzystencji, są ekonomicznie zmuszani do naruszania obowiązujących przepisów bhp.

Jeżeli w wyniku takich sytuacji dochodzi do wypadku, to jego analiza powinna być szczególnie precyzyjna a przypisywanie pracownikowi częściowego przyczynienia się do wypadku winno być poprzedzone dogłębną analizą stanu faktycznego, wskazującego na lekceważenie przez pracownika jego obowiązków w zakresie bhp.

Odmienny sposób wymierzania sprawiedliwości, być może formalnie poprawny, ale z prawdziwą sprawiedliwością oczekiwaną w demokratycznym państwie prawa nie będzie miał wiele wspólnego.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>