Wygaśnięcie mandatu społecznego inspektora pracy – część 1

Przepisy ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz. U. Nr 35, poz. 163, z późn. zm.) wykazują coraz większe niedostosowanie do współczesnych warunków zatrudnienia. Zważywszy na rok ich uchwalenia i niedokonywanie nowelizacji w obecnym ustroju, ich dostosowanie do realnych warunków panujących obecnie staje się coraz bardziej trudne.

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

Ustawa o sip, uchwalona blisko 27 lat temu, nie odnosi się do wielu współczesnych problemów prawnych, ponieważ w ówczesnym czasie takie zagadnienia w ogóle nie występowały.

Biorąc to pod uwagę oraz obowiązującą w Polsce zasadę dynamicznej teorii wykładni prawa, która zakłada możliwość dostosowywania w ramach interpretacji konkretnego przepisu do zmieniających się warunków społeczno-polityczno-gospodarczych, niniejszy artykuł jest próbą wyjaśnienia istotnych kwestii związanych z przekazywaniem pracowników pełniących tę funkcję społeczną innemu pracodawcy w trybie art. 23¹ Kodeksu pracy.

Dynamiczna teoria wykładni prawa nie pozwala oczywiście na zmianę istniejącego prawa, ale na zastosowanie głównie systemowej wykładni określonego aktu prawnego na tle całego systemu prawa pracy, który uległ radykalnej zmianie, oraz wyciągnięcie stąd określonych wniosków interpretacyjnych w sprawach nieuregulowanych lub pozornie nieuregulowanych przez daną ustawę.

W 1983 r. i w latach następnych w strukturze naszych ówczesnych pracodawców dochodziło także do zmian organizacyjnych, to znaczy zdarzały się przypadki likwidacji określonych zakładów pracy i powstawania nowych.

Prawo pracy nie regulowało jednak w sposób powszechny kwestii związanych z tym uprawnień pracowniczych, toteż zwykle likwidacja następowała na podstawie konkretnego rozporządzenia czy uchwały Rady Ministrów, który to akt w sposób jednostkowy regulował określone sprawy dotyczące sytuacji prawnej pracowników.

Na tle przepisów o sip, jako że powstały one w innym ustroju, powstaje szereg dylematów interpretacyjnych, trudnych do jednoznacznego rozstrzygnięcia. Jednym z nich jest problem przesłanek wygaśnięcia mandatu społecznego inspektora pracy w związku z zastosowaniem art. 23¹ Kodeksu pracy.

W art. 7 ust. 3 ustawy o sip stwierdzono, że wygaśnięcie mandatu następuje w przypadku:

1. zrzeczenia się funkcji,
2. ustania stosunku pracy.

Nadto art. 7 ust. 1 i 2 ustawy o sip przewiduje, że niewywiązanie się z tej funkcji może spowodować odwołanie społecznego inspektora pracy przez pracowników, którzy go wybrali, na wniosek zakładowej organizacji związkowej lub co najmniej 1/5 pracowników.

Powstaje pytanie, czy przytoczone przypadki, powodujące w efekcie wygaśnięcie mandatu, stanowią wyczerpujący krąg zdarzeń prowadzących do tego skutku, czy też nie?

W sytuacji bowiem, gdyby się okazało, że w momencie uchwalenia ustawy o sip jej art. 7 ust. 3 nie regulował wszystkich możliwych przypadków wygaśnięcia mandatu sip, będzie to mocną podstawą do twierdzenia, iż także inne okoliczności niż zapisane w tym przepisie mogą prowadzić do tego skutku.

Analizując to zagadnienie, rozpocząć należy od oceny art. 7 ustawy o sip w momencie jej uchwalenia, kiedy to mieliśmy do czynienia powszechnie z pewną ograniczoną formułą pluralizmu związkowego, ale na terenie zakładu pracy po dniu 31.12.1982 r. mogła funkcjonować więcej niż jedna zakładowa organizacja związkowa (por. art. 60 ust. 1 ustawy z dnia 8.10.1982 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 32, poz. 216, z późn. zm.).

Pluralizm związkowy na terenie zakładu pracy odpowiadał więc współczesnym czasom, mimo pewnych różnic między ówczesną a obecną ustawą o związkach zawodowych. Art. 25 ust. 2 ustawy z 8.10.1982 r. przewidywał, że związki zawodowe kierują społeczną inspekcją pracy, podobnie jak to stanowi art. 26 pkt 4 obecnej ustawy z dnia 23.05.1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854, z późn. zm.).

Tak więc uchwalona 24.06.1983 r. ustawa o społecznej inspekcji pracy jest aktem prawnym regulującym tę problematykę w relacji do funkcjonujących na terenie zakładu pracy zakładowych organizacji związkowych, w sposób adekwatny do obecnego stanu prawnego.

Ustawa o sip jak i ustawa o związkach zawodowych z 8.10.1982 r. nie odnosiły się natomiast do zjawisk wówczas nieregulowanych przez prawo pracy, a mianowicie do problematyki określonej obecnie w art. 23¹ K.p., którego pierwotne brzmienie obowiązuje dopiero od 1.05.1989 r. (por. Dz. U. z 1989 r. Nr 20, poz. 107).

Analiza art. 7 na tle treści pozostałych uregulowań ustawy o sip prowadzi do wniosku, że przepis ten nie stanowił i nie stanowi wyczerpujących przypadków wygaśnięcia mandatu. Jako klasyczny przykład można podać sytuację, w której społeczny inspektor pracy awansował na stanowisko kierownicze bezpośrednio podległe kierownikowi zakładu pracy – obecnie pracodawcy.

Zważywszy na to, że art. 5 ust. 1 ustawy o sip wyklucza możliwość pełnienia funkcji społecznego inspektora pracy przez taką osobę, to rzecz jasna z dniem awansu musi poprawnie dojść do wygaśnięcia mandatu, mimo że takiego przypadku nie przewidziano wprost w art. 7 ustawy o sip.

Niedopuszczalne jest bowiem łączne wypełnianie takich funkcji, natomiast pewność prawa musi się sprowadzać do wygaśnięcia mandatu z mocy prawa, dlatego nie jest wystarczające stwierdzenie, że pracownik pełniący funkcję sip z chwilą awansu na takie stanowisko powinien mandat społeczny złożyć.

Drugi przypadek, który w sposób oczywisty musi prowadzić także do wygaśnięcia mandatu, polega na tym, że społeczny inspektor pracy obejmuje w zakresie zawodowym zadania przynależne do służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

Chociaż tak społeczny inspektor pracy, jak i służba bhp zajmują się zbieżnymi rodzajowo zagadnieniami, to jednak w poszczególnych przepisach prawa pracy istnieje formalna odmienność ról pełnionych przez przedstawicieli tych struktur.

I tak na przykład zgodnie z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1.07.2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 105, poz. 870), okoliczności i przyczyny wypadku ustala powoływany przez pracodawcę zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy.

Z zapisu tego wynika odmienność ról pełnionych przez społecznego inspektora pracy oraz pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy, dlatego łączenie tych funkcji przez jednego pracownika jest niedopuszczalne.

Zważywszy więc na ewidentną kolizję między pełnieniem tych obu zadań, mimo pozornej zbieżności celów, taka sytuacja musi prowadzić do wygaśnięcia mandatu, chociaż nie została wymieniona w art. 7 ustawy o sip.

Prezentując wskazane kierunki wykładniowe, dokonywać będziemy wykładni nie stricte gramatycznej, ale wykładni systemowej postanowień ustawy o sip, która musi nas zaprowadzić, wedle racjonalnego i logicznego sposobu myślenia, do skutku w postaci wygaśnięcia mandatu.

Reasumując, oznacza to, że art. 7 ust. 3 ustawy o sip nie reguluje w sposób kompleksowy wszystkich przypadków wygaśnięcia mandatu społecznego inspektora pracy. W konsekwencji nie może on jednocześnie stanowić wyłącznej przesłanki dla oceny wygaśnięcia mandatu sip w sprawach obecnie istniejących stosunków zatrudnieniowych związanych z restrukturyzacją zakładów pracy i stosowaniem art. 23¹ K.p.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>