Program komputerowy napisany przez pracownika a autorskie prawa majątkowe

Czy programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie?

Twórców i ich dzieła chroni prawo autorskie. Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych wyróżnia się dwa rodzaje praw przysługujące twórcy dzieła: majątkowe i osobiste.

Autorskie prawa osobiste są ściśle związane z osobą twórcy i nie można się ich ani zrzec, ani zbyć. Inaczej niż majątkowe prawa autorskie do utworu, które są zbywalne i mogą przysługiwać komu innemu niż twórcy. Obejmują one prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu (art. 17).

Aby udzielić odpowiedzi na pytanie, należałoby zacząć od przywołania regulacji dotyczących programów komputerowych, które są zamieszczone właśnie w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (j.t. Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904). Zgodnie z art. 74 tej ustawy:

„1. Programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie, o ile przepisy niniejszego rozdziału nie stanowią inaczej.

2. Ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia. Idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie.

3. Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej.

4. Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, z zastrzeżeniem przepisów art. 75 ust. 2 i 3, obejmują prawo do:

1. trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego,
2. tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała,
3. rozpowszechniania, w tym najmu, programu komputerowego lub jego kopii”.

Stosownie do art. 75:

„1. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, czynności wymienione w art. 74 ust. 4 pkt 1 i 2 nie wymagają zgody uprawnionego, jeżeli są niezbędne do korzystania z programu komputerowego zgodnie z jego przeznaczeniem, w tym do poprawiania błędów przez osobę, która legalnie weszła w jego posiadanie.

2. Nie wymaga zezwolenia uprawnionego:

1. sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, kopia ta nie może być używana równocześnie z programem komputerowym,
2. obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę posiadającą prawo korzystania z egzemplarza programu komputerowego, jeżeli, będąc do tych czynności upoważniona, dokonuje ona tego w trakcie wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania programu komputerowego,
3. zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy w rozumieniu art. 74 ust. 4 pkt 1 i 2, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi, o ile zostaną spełnione następujące warunki:
   1. czynności te dokonywane są przez licencjobiorcę lub inną osobę uprawnioną do korzystania z egzemplarza programu komputerowego bądź przez inną osobę działającą na ich rzecz,
   2. informacje niezbędne do osiągnięcia współdziałania nie były uprzednio łatwo dostępne dla osób, o których mowa pod lit. a),
   3. czynności te odnoszą się do tych części oryginalnego programu komputerowego, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania.

3. Informacje, o których mowa w ust. 2 pkt 3, nie mogą być:

1. wykorzystane do innych celów niż osiągnięcie współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego,
2. przekazane innym osobom, chyba że jest to niezbędne do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego,
3. wykorzystane do rozwijania, wytwarzania lub wprowadzania do obrotu programu komputerowego o istotnie podobnej formie wyrażenia lub do innych czynności naruszających prawa autorskie”.

Zgodnie z art. 12:

„1. Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

2. Jeżeli pracodawca, w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu, nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, twórca może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy, chyba że umowa stanowi inaczej. Strony mogą określić inny termin na przystąpienie do rozpowszechniania utworu.

3. Jeżeli umowa o pracę nie stanowi inaczej, z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono”.

Według art. 13: „Jeżeli pracodawca nie zawiadomi twórcy w terminie sześciu miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie, uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Strony mogą określić inny termin”.

Art. 12 ma zastosowanie, gdy pracodawca i pracownik nie ustalili w umowie o pracę, komu przysługiwać będą majątkowe prawa autorskie do dzieła stworzonego przez pracownika. Sąd Najwyższy (wyrok SN z 26.06.1998 I PKN 196/98 OSNAP 1999/14/454) stwierdził, że jeżeli wykonanie obowiązków ze stosunku pracy ma polegać na działalności twórczej pracownika, od woli stron zależy, do kogo należeć będą autorskie prawa majątkowe. Nieokreślenie w umowie o pracę własności tych praw powoduje, że w granicach wynikających z umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron autorskie prawa majątkowe do tych utworów nabywa pracodawca z chwilą ich przyjęcia.

Kiedy prawa autorskie majątkowe do utworu stworzonego przez pracownika mogą należeć do pracodawcy?

Aby prawa autorskie majątkowe do utworu stworzonego przez pracownika należały do pracodawcy, muszą być spełnione następujące warunki:

1. Pracownik musi stworzyć utwór w ramach wykonywania obowiązków pracowniczych ze stosunku pracy (stosunek pracy powstaje na podstawie umowy o pracę bądź powołania, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Tak więc art. 12 nie ma zastosowania do utworów stworzonych na zamówienie, na podstawie umowy o dzieło lub umowy-zlecenia, a także do utworów stworzonych w ramach konkursu).
2. Pracodawca musi utwór przyjąć.

Pracodawca nie nabywa majątkowych praw autorskich do wszystkich utworów stworzonych przez pracownika. Pracodawca może nabyć majątkowe prawa autorskie jedynie do utworu stworzonego przez pracownika w ramach wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Obowiązki takie powinny być określone w umowie o pracę. Oznacza to, że pracodawcy przysługują autorskie prawa majątkowe tylko w granicach wynikających z zakresu działania danego przedsiębiorstwa czy instytucji – do wykorzystania zgodnie z celem, dla którego utwór został stworzony, chyba że wiążąca ich umowa przesądzi tę kwestię (A. Karpowicz, Autor-Wydawca, Poradnik prawa autorskiego, Warszawa 1999, s. 42).

To, co w umowie powinno się znaleźć, to punkt, że pracownik ma obowiązek tworzyć takie, a nie inne utwory, ew. powinno to wynikać z charakteru danej pracy. Skoro pracownik jest programistą, to tworzenie programów komputerowych jest jego podstawowym obowiązkiem. Pracodawcy będzie wówczas przysługiwało pełne prawo do rozporządzania programem przez przekazanie go osobom trzecim, z pominięciem zgody pracownika-twórcy czy wypłacenia mu odrębnego wynagrodzenia.

Wiele wyjaśnia wyrok Sądu Najwyższego z 9 stycznia 2001 r. (sygn. akt: I PKN 493/00): „Właścicielem praw autorskich do programu komputerowego wykonanego w ramach obowiązków pracowniczych jest pracodawca, chyba że w umowie o pracę lub umowie cywilnoprawnej strony postanowiły inaczej”.

Z uzasadnienia: art. 74 § 3 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest nietrafny. Przepis ten stanowi, że prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej. Z powyższego przepisu wypływa więc jako pierwszy ten wniosek, że od zgodnej woli pracodawcy i pracownika, tj. stron stosunku pracy, zależy, kto nabywa prawa autorskie do programu stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania przez niego obowiązków pracowniczych: pracownik czy pracodawca. Drugi wniosek to ten, że jeżeli strony stosunku pracy nie postanowiły w umowie, że pracownik nabywa autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, prawa te przysługują pracodawcy.

Autorskie prawa majątkowe do programów komputerowych stworzonych przez pracownika

Podobna regulacja jest zawarta w wymienionej ustawie w odniesieniu do innych utworów stworzonych przez pracownika niż program komputerowy. Mianowicie art. 12 ust. 1 ustawy przewiduje, że jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Jak więc wynika z przytoczonej treści, przepis art. 12 ust. 1 ustawy – w przeciwieństwie do jej art. 74 ust. 3 – dopuszcza nabycie przez pracodawcę autorskich praw majątkowych do utworu stworzonego przez pracownika nie tylko wtedy, gdy brak jest umowy zastrzegającej, że pracownik nabywa te prawa, ale także wtedy, gdy ustawa nie stanowi inaczej, czyli wówczas, gdy – w razie braku umowy – nabyciu omawianych praw przez pracodawcę nie sprzeciwia się także przepis ustawy. Gdy chodzi o autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, to art. 74 ust. 3 ustawy nie zawiera tego drugiego zastrzeżenia. Oznacza to, że brak umowy stron stosunku pracy przewidującej nabycie przez pracownika praw autorskich do programu komputerowego stworzonego przez niego w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych sprawia, iż właścicielem tych praw staje się pracodawca.

Autorskie prawa majątkowe do programów komputerowych przysługiwałyby autorowi wówczas, gdyby wynikało to z zawartej przez strony umowy. W świetle art. 74 ust. 3 ustawy nie byłoby przy tym przeszkód do przyjęcia, że strony mogły o tym postanowić np. w umowie o dzieło. Wskazany przepis nie określa bowiem rodzaju umowy odpowiedniej do uregulowania tej kwestii, w przeciwieństwie do art. 12 ust. 1 tej ustawy, który stanowi, że umowa o pracę jest tą umową, w której strony powinny ustalić, iż do pracownika będą należeć autorskie prawa majątkowe do utworu stworzonego w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.