Prawo autorskie w stosunku pracy – część 1

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późn. zm.), zwana dalej ustawą paipp – przewiduje w art. 1, że przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

Na tle tak zdefiniowanego utworu oczywistym się staje fakt, iż w warunkach stosunku pracy mamy do czynienia w wielu przypadkach z powstawaniem utworu chronionego przepisami tej ustawy.

Przykładowo utworem będzie instrukcja w zakresie bhp wskazana w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 lipca 1971 r. II CR 244/71, Lex nr 63863 – uznawanym za nadal aktualny mimo zmiany ustawy, na podstawie której został wydany.

Utwór w myśl art. 1 ust. 3 i 4 ustawy paipp jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną, przy czym ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

Art. 4 ustawy paipp dokonuje wyłączenia, stwierdzając, że nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:

• akty normatywne lub ich urzędowe projekty,
• urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
• opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
• proste informacje prasowe.

Taki zakres wyłączeń oznacza, że pozostałe opracowania stanowią przedmiot ochrony prawa autorskiego, przy czym zakres podmiotowy twórców jest bardzo szeroki. Obejmuje on, w myśl art. 5 ustawy paipp, w szczególności:

• obywateli polskich,
• obywateli UE i państw EFTA (Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu).

Podmiotem prawa autorskiego jest twórca, któremu przysługują uprawnienia określone w ustawie paipp, chyba że jej postanowienia, albo umowa sporządzona zgodnie z jej przepisami stanowią inaczej.

Ze względu na specyfikę stosunku pracy ustawa paipp w kilku artykułach odnosi się wyraźnie wprost do pracownika i pracodawcy.

W myśl art. 12 ustawy paipp, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

Przepis ten jest odstępstwem od zasady, zgodnie z którą autorskie prawa majątkowe przysługują twórcy, chyba że ustawa stanowi inaczej lub twórca przeniósł umownie te prawa na inny podmiot (art. 17 ustawy paipp).

Zważywszy na to, że wyjątków od zasady nie wolno interpretować rozszerzająco, przeto rozumienie art. 12 ustawy paipp musi ograniczać się do interpretacji wprost albo dokonanej w sposób zawężający.

Z gramatycznego brzmienia przepisu wynika automatyzm przejęcia autorskich praw majątkowych przez pracodawcę pod następującymi warunkami:

1. braku odmiennego postanowienia umowy,
2. ograniczenia celem umowy i zgodnym zamiarem stron.

Niezależnie od wskazanych dwóch warunków należy zwrócić przede wszystkim uwagę na to, że komentowany przepis odnosi się do przypadku stworzenia utworu w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy.

Oznacza to, że z treści najczęściej stosowanej formy stosunku pracy, czyli umowy o pracę, powinien wynikać obowiązek sporządzania utworu i dopiero po takim ustaleniu można uznać, że znajduje zastosowanie art. 12 ustawy paipp (por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 3.07.2009 r. II SA/Wa 34/09, Lex nr 526441).

Wchodząc głębiej w tę problematykę, należy wskazać dwa zasadnicze rozwiązania, które mogą wystąpić w relacji pracownik twórca – pracodawca podmiot zatrudniający. Te dwa odmienne stany faktyczne i prawne rodzą inne konsekwencje prawne i dlatego wymagają szczegółowego omówienia.

Pierwszy przypadek ma miejsce wówczas, gdy do obowiązków pracowniczych należy sporządzanie utworów objętych przepisami prawa autorskiego. W takiej sytuacji o zakresie stosowania art. 12 ustawy paipp decydować będzie zasadniczo treść umowy o pracę.

Może się jednak zdarzyć, że mimo wykonywania przez pracownika utworu w ramach obowiązków pracowniczych, obok umowy o pracę strony stosunku pracy nawiążą umowę o dzieło, precyzującą szczegółowe prawa i obowiązki stron na tle przepisów ustawy paipp.

Zawarcie takiej umowy nie jest wykluczone i dlatego przyjmuje się, że o zakresie stosowania art. 12 ustawy paipp decydować może zarówno treść umowy o pracę, jak i treść umowy cywilnoprawnej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25.04.2007 r. I ACa 116/07, Lex nr 558377).

W takiej więc sytuacji dla oceny zastosowania art. 12 ustawy paipp nie wystarczy ustalenie, że w treści umowy o pracę strony nie postanowiły inaczej co do przejęcia autorskich praw majątkowych do utworu, ale konieczne jest jeszcze ustalenie, czy takiego postanowienia nie zawiera zawarta między stronami stosunku pracy umowa o dzieło.

Szczególne znaczenie współcześnie posiadają programy komputerowe, których wykonywanie może mieć miejsce w ramach obowiązków pracowniczych. Twórcy tych programów muszą więc pamiętać o tym, że jeżeli w umowie o pracę nie dojdzie do zastrzeżenia ich prawa majątkowego do danego programu, to bez względu na wartość wytworzonego utworu autorskie prawo majątkowe do programu przejdzie automatycznie na pracodawcę.

W konsekwencji, jakiekolwiek roszczenia majątkowe pracownika w stosunku do pracodawcy będą pozbawione podstaw prawnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.01.2001 r. I PKN 493/00, OSNP 2002/17/407).

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>