Udzielamy indywidualnych Porad Prawnych

Masz podobny problem prawny?
Kliknij tutaj, opisz nam swój problem i zadaj pytania.

(zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje)

Odprawa emerytalno-rentowa – przegląd orzecznictwa

Autor: Tadeusz M. Nycz

W artykule omówiono zagadnienia związane z odprawą emerytalną przewidzianą art.921 Kodeksu pracy przy uwzględnieniu odmienności wynikających z przepisów szczególnych, na tle bogatego orzecznictwa Sądu Najwyższego.

Pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia (art. 921 K.p.).

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

Kodeks pracy ukształtował  odprawę emerytalno-rentową jako świadczenie jednorazowe, co oznacza, że do tej odprawy nie można nabyć ponownie prawa. Rozwiązanie to dotyczy w pełni odprawy należnej na podstawie przepisów Kodeksu pracy.

Rozumieć należy je w ten sposób, że pracownik, który nabył prawo do odprawy rentowej, nie nabędzie już prawa do odprawy emerytalnej. Jeśli pracownik u danego pracodawcy otrzymał odprawę emerytalną, to mimo przypadku ponownego przejścia na emeryturę u kolejnego pracodawcy prawa do odprawy już nie nabędzie.

Zasada ta ściśle dotyczy odprawy uregulowanych wskazanym przepisem Kodeksu pracy. Co do zasady, identycznie sprawa wygląda, gdy chodzi o odprawy emerytalno-rentowe nabywane na podstawie przepisów szczególnych w stosunku do Kodeksu pracy.

Przepisy pozakodeksowe np. układy zakładowe przewidujące odprawy emerytalne i rentowe nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy (art. 9 § 2 K.p.), a gdyby (w konkretnym wypadku) tak było, należy zamiast nich stosować korzystniejsze przepisy prawa pracy (por. wyrok SN z dnia 6.05.2003 r. I PK 223/02, Prokuratura i Prawo 2004/1/41).

Zważywszy na to, że odprawa emerytalno-rentowa stanowi powszechnie, bezwzględnie obowiązująca regulację prawną dotyczącą wszystkich zatrudnionych pracowników, nie jest dopuszczalne, aby przepis szczególny, w rozumieniu art. 5 K.p., regulował prawo do tej odprawy w sposób mniej korzystny aniżeli art. 921 K.p.

Kwestia oceny korzystności rozwiązania szczególnego sprowadzać się będzie oczywiście do warunków, jakie pracownik musi spełnić aby nabyć prawo do tej odprawy, ponieważ jej wysokość w regulacjach szczególnych jest zawsze korzystniejsza.

Art. 921 § 2 K.p. stwierdzający, że pracownik, który otrzymał odprawę emerytalną nie może ponownie nabyć do niej prawa, oznacza, że ustawodawca określił prawo do odprawy emerytalnej jako uprawnienie jednorazowe a także, że uwzględnił fakt możliwości wielokrotnego, a nie jednorazowego przechodzenia pracowników na emeryturę lub rentę (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8.10.1998 r. III Apa 53/98, Apel, W-wa 1999/1/5).

Jedyna różnica polega na tym, że w przypadku przepisów szczególnych, które regulują prawo do odprawy na korzystniejszych warunkach, aniżeli Kodeksu pracy, istnieje możliwość nabycia prawa do tzw. odprawy uzupełniającej, pod warunkiem, że pracownik dalej pracuje u tego pracodawcy, od którego otrzymał już odprawę w niższym rozmiarze (por. szerzej w serwisie artykuł pt. „Odprawa rentowo-emerytalna uzupełniająca”).

Przejście na rentę lub emeryturę" interpretowane powinno być w kategoriach obiektywnych, czyli przy uwzględnianiu, czy ostatecznie pracownik korzysta z renty lub emerytury po zaprzestaniu zatrudnienia, nie zaś subiektywnie, przez uznanie, że rozstrzygające są jego początkowe intencje.

Nie przysługuje pracownikowi odprawa, jeżeli - mimo jego zamiaru uzyskania renty lub emerytury - świadczenia te nie zostaną mu przyznane.

Nie można natomiast odmówić przyznania tej odprawy, jeżeli po rozwiązaniu stosunku pracy pracownik korzysta z emerytury lub renty inwalidzkiej, mimo iż początkowo się o nią nie ubiegał, a nawet chciał konieczności korzystania z niej uniknąć (por. B. Dąbrowski, Z. Olech Glosa do uchwały SN z dnia 25.01.2002 r. III Zp 24/01, Przegląd Sądowy 2004/3/136).

Spełnienie przez pracownika warunków uprawniających do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury nie stwarza dla żadnej ze stron obowiązku rozwiązania stosunku pracy.

Dlatego też zachowanie prowadzące do ustania stosunku pracy w związku z nabyciem uprawnień emerytalnych lub rentowych musi przybrać formę prawną rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy, określoną w przepisach prawa pracy.

Pracownik pobierający emeryturę w czasie nieprzerwanie trwającego stosunku pracy przechodzi na emeryturę dopiero po ustaniu tego zatrudnienia (por. wyrok SN z dnia 4.06.2002 r. I PKN 346/01, Prawo Pracy 2003/1/35).

Przepis art. 921 § 1 KP wiąże prawo do odprawy emerytalnej z ustaniem, nie zaś z rozwiązaniem stosunku pracy. Wygaśnięcie stosunku pracy wskutek upływu czasu na jaki zawarto umowę o pracę nie wyklucza jego związku z przejściem na emeryturę (por. wyrok SN z dnia 28.07.1999 r. I PKN 174/99, OSNP 2000/21/786).

Skorzystanie przez pracownika z uprawnień emerytalnych w czasie trwania zatrudnienia nie powoduje utraty prawa do odprawy emerytalnej, w chwili gdy nastąpi rozwiązanie stosunku pracy (por. wyrok SN z dnia 6.05.2003 r. I PK 223/02, Monitor Prawa Pracy wkł. 2004/3/10).

Pracownikowi, który przeszedł na rentę inwalidzką (rentę z tytułu niezdolności do pracy) po rozwiązaniu się umowy o pracę na czas określony, przysługuje jednorazowa odprawa pieniężna na podstawie art. 921 § 1 K.p., gdy pracownik stał się niezdolny do pracy wskutek choroby stwierdzonej w czasie zatrudnienia i prowadzącej, po nieprzerwanym okresie pobierania zasiłku chorobowego, do przyznania mu renty (por. uchwałę SN z dnia 7.01.2000 r. III ZP 18/99, OSNP 2000/24/888).

Oznacza to, że chociaż prawo do odprawy nabywa się z dniem ustania stosunku pracy, gdyż jest to moment wymagalności roszczenia o to świadczenie, to jednak nie jest wykluczone w konkretnej sytuacji późniejsze zaistnienie okoliczności uzasadniającej uznanie, że pracownik z dniem ustania stosunku pracy prawo do odprawy nabył.

Roszczenie o zapłatę odprawy emerytalnej jest wymagalne od dnia rozwiązania stosunku pracy, także wtedy, gdy orzeczenie przyznające emeryturę zostało wydane później (por. wyrok SN z dnia 9.04.1998 r. I PKN 308/97, OSNP 1999/8/257).

Ustalenia prawa do emerytury i jej pobierania jest elementem niezbędnym dla celów nabycia prawa do odprawy, jednakże odprawa emerytalna przysługuje dopiero wówczas, gdy status ten pracownik nabywa w związku z ustaniem stosunku pracy, a nie wcześniej.

Powodem rozwiązania stosunku pracy w każdym wypadku nie musi być zamiar uzyskania emerytury, wystarczy jeżeli zachodzi określone następstwo w czasie lub też związek czasowy między rozwiązaniem stosunku pracy a uzyskaniem emerytury lub renty inwalidzkiej (por. B. Dąbrowski, Z. Olech Glosa do uchwały SN z dnia 25.01.2002 r. III Zp 24/01, Przegląd Sądowy 2004/3/136).

Odprawa emerytalna przysługuje pracownikowi także w razie przejścia na wcześniejszą emeryturę (por. wyrok SN z dnia 11.01.2001 r. I PKN 187/00, OSNP 2002/18/429). 

Jednakże rozwiązanie stosunku pracy, wraz z którym pracownik uzyskuje świadczenie przedemerytalne, nie jest ustaniem stosunku pracy "w związku z przejściem na emeryturę" w rozumieniu art. 921 § 1 K.p. (por. wyrok SN z dnia 6.05.2003 r. I PK 257/02, OSNP 2004/15/267).

Podobnie, pracownik, który rozwiązał umowę o pracę w związku z przejściem na rentę rodzinną nie nabywa prawa do odprawy rentowej na podstawie art. 921 K.p. (por. wyrok SN z dnia 9.12.1999 r. I PKN 408/99, OSNP 2001/9/305).

Przepis art. 921 § 2 K.p. nie stanowi natomiast podstawy do pozbawienia pracownika prawa do odprawy emerytalnej lub rentowej, któremu wcześniej odprawa taka została wypłacona wbrew obowiązującym przepisom prawa (por. wyrok SN z dnia 1.12.1999 r. I PKN 386/99, OSNP 2001/8/257).

Powoływane wyżej rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego układają się w klarowną logiczną całość zasługującą w pełni na akceptację. Nie można natomiast podzielić poglądu SN wyrażonego w wyroku z dnia 16.11.2000 r.

Zgodnie z tym rozstrzygnięciem – rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika z winy pracodawcy (art. 55 § 11 K.p.) nie może być uznane za ustanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę (art. 921 § 1 K.p.), wobec czego pracownikowi nie przysługuje odprawa pieniężna, choćby przed rozwiązaniem stosunku pracy posiadał ustalone prawo do emerytury (por. wyrok SN z dnia 16.11.2000 r. I PKN 81/00, OSNP 2002/11/265 oraz krytyczną glosę zamieszczoną w serwisie, w części Glosy).

Zaprezentowany przez SN pogląd w powołanym wyroku z 16.11.2000 r. kłóci się z dotychczasową ukształtowana linią orzecznictwa. Przede wszystkim, jeśli o prawie do odprawy decyduje faktyczne przejście na emeryturę lub rentę, to bez znaczenia jest sposób ustania stosunku pracy.

Oznacza to w konsekwencji, że prawo do tej odprawy nabędzie także pracownik zwolniony na podstawie art. 52 K.p. jeśli w związku z ustaniem stosunku pracy przejdzie np., na emeryturę.

W obecnym stanie prawnym brak jest podstaw normatywnych do tego, aby ze zwolnienia dyscyplinarnego wyciągać negatywne skutki dla pracownika w zakresie prawa do świadczenia o charakterze powszechnym, jakim jest omawiana odprawa.

U podstaw tego rodzaju wykładni leży przeświadczenie, że użyty przez ustawodawcę zwrot, „...którego stosunek ustał w związku z przejściem na emeryturę...” ma charakter związku funkcjonalnego, lub czasowego, albo następczego.

Nie oznacza to, że ustanie stosunku pracy ma nastąpić z powodu przejścia na emeryturę lub rentę, bo gdyby tak miało być, to zamiast zwrotu „ustanie” ustawodawca użyłby sformułowanie „rozwiązanie”.

Jedynie bowiem  rozwiązanie stosunku pracy może być oceniane z punktu widzenia jego przyczyn, natomiast ustanie nie zawsze, gdyż przykładowo umowy czasowe rozwiązują się z upływem czasu, na jaki umowa została zawarta.

Rozwiązanie umowy czasowej nie ma więc swojej indywidualnej przyczyny ustania stosunku pracy, a mimo tego przyjmuje się, że po takim rozwiązaniu i przejściu na emeryturę albo rentę pracownikowi odprawa przysługuje.

Skoro w takiej sytuacji uznaje się prawo pracownika do odprawy, to nie żadnych podstaw do tego, aby kwestionować to prawo w przypadku rozwiązania umowy na podstawie art. 52 K.p., a tym bardziej na podstawie art. 55 K.p.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>

Udzielamy indywidualnych Porad Prawnych

Masz podobny problem prawny?
Kliknij tutaj, opisz nam swój problem i zadaj pytania.

(zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje)
Porad przez Internet udzielają
prawnicy z dużym doświadczeniem

Zapytaj prawnika

Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Wycenę wyślemy do 1 godziny

Kodeks pracy

[Pobierz Kodeks pracy] Z zaznaczonymi zmianami.

Kodeks pracy

[Pobierz ustawę o PIP] Z zaznaczonymi zmianami.

Zadaj pytanie »

eporady24.pl

spadek.info

prawo-budowlane.info

odpowiedziprawne.pl

rozwodowy.pl

prawo-mieszkaniowe.info

prawo-karne.info

Szukamy prawnika »