Kontrola inspektora pracy

Ogólnym organem nadzoru nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy jest Państwowa Inspekcja Pracy, działająca na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, (j.t. Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1362, z późn. zm. oraz z 2005 r. Nr 167, poz. 1399).

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

PIP podlega Sejmowi RP a nadzór nad nią sprawuje Rada Ochrony Pracy. Organami PIP są: Główny Inspektor Pracy, okręgowi inspektorzy pracy oraz inspektorzy pracy działający na terenie objętym właściwością okręgowego inspektoratu pracy.

Jednostkami organizacyjnymi PIP są: Główny Inspektorat Pracy, okręgowe inspektoraty pracy (16 okręgów, obejmujących zakresem terytorialnym działania województwa) oraz oddziały lub wydziały usytuowane głównie w siedzibie województw sprzed reformy administracyjnej z 1999 r.

Zadania PIP i tryb wykonywania czynności kontrolnych określa szczegółowo ustawa o PIP.  Jednakże żadne postanowienia ustawy o PIP jak również jakiejkolwiek innej ustawy zwykłej nie mogą być sprzeczne z postanowieniami Konwencji Nr 81 Międzynarodowej Organizacji Pracy w sprawie inspekcji pracy w przemyśle i handlu (Dz. U. z 1997 r. Nr 72, poz. 450-451).

Polska ratyfikowała tę Konwencję, co powoduje ten skutek, że jej postanowienia mają pierwszeństwo stosowania przed ustawą krajową w razie postanowień o charakterze kolizyjnym, zgodnie z art. 91 ust. 3 Konstytucji RP.

Najwięcej problemów związanych z funkcjonowaniem  PIP i zakresu jej kompetencji powstaje na tle ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807).

Ustawa ta dokonała także pewnych zmian w ustawie o PIP, które dotyczą w szczególności następujących zagadnień.

• Inspektorzy pracy przeprowadzają kontrole przedsiębiorców po okazaniu legitymacji służbowej i upoważnienia do przeprowadzenia kontroli (art. 8 ust. 3¹ ustawy o PIP).

• W razie konieczności (uznanej przez inspektora pracy) niezwłocznego przeprowadzenia kontroli, może być ona przeprowadzona po okazaniu legitymacji służbowej, z tym, że najpóźniej w terminie 3 dni od rozpoczęcia kontroli, należy okazać kontrolowanemu upoważnienie do kontroli (art. 8 ust. 3² ustawy o PIP).

• Upoważnienie do kontroli wydają: Główny Inspektor Pracy i jego zastępcy, okręgowy inspektor pracy i jego zastępcy (art. 8 ust. 3³ ustawy o PIP).

Powołana Konwencja Nr 81 MOP przewiduje szereg unormowań, które muszą być wzięte pod uwagę przy stosowaniu prawa krajowego, w tym ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Spośród tych zagadnień najważniejsze znaczenie mają następujące postanowienia.

• Umocowanie inspektora pracy do swobodnego wstępu, bez uprzedniego zawiadomienia o każdej porze dnia i nocy do każdego zakładu podległego kontroli inspekcji (art. 12 ust. 1 pkt a Konwencji Nr 81).

       Konsekwencją tego zapisu, jest prawo inspektora pracy do rozpoczęcia             kontroli, w razie, gdy uzna to za uzasadnione, nawet bez uprzedniego        przedłożenia podmiotowi kontrolowanemu zarówno upoważnienia do kontroli        jak i legitymacji służbowej.

       Oczywiście po przeprowadzeniu niezbędnych czynności kontrolnych, formalne        przedstawienie legitymacji i upoważnienia do kontroli powinno nastąpić.

• Upoważnienie do wszelkich badań, kontroli lub dochodzeń, jakie mogą inspektorzy pracy uznać za niezbędne do upewnienia się, że przepisy prawa są rzeczywiście przestrzegane (art. 12 ust. 1 pkt c. Konwencji Nr 81).

        Konsekwencją tego zapisu jest to, że zakres merytorycznych uprawnień         inspektora pracy ukierunkowanych na przestrzeganie przepisów prawa         pracy, nie może być w trybie kontrolnym ograniczany.

        Przykładowo, podmiot kontrolowany twierdzi, że nie zatrudnia pracowników i         dlatego uważa, że nie podlega kontroli ze strony PIP. Deklaracja taka nie         uniemożliwia jednak przeprowadzenia kontroli i upewnienia się, czy         zawierane przez ten podmiot kontrolowany kontrakty nie mają czasem         charakteru stosunku pracy, w rozumieniu art. 22 K.p.

• Uprawnienie do przesłuchiwania (w zależności od uznania inspektora pracy) na osobności lub w obecności świadków pracodawcy albo personelu przedsiębiorstwa w sprawach dotyczących stosowania przepisów prawa pracy (art. 12 ust. 1 pkt c I. Konwencji Nr 81).

       Ten zapis powoduje szczególnie znamienne skutki, polegające na tym, że w         postępowaniu realizowanym przez inspektora pracy, stosowanie zasad         przewidzianych w Kodeksie postępowania administracyjnego ma poważnie         ograniczony zakres.

        Inspektor pracy nie jest skrępowany w tym przypadku art. 79 K.p.a. lecz ma         prawo nie powiadamiać podmiotu kontrolowanego o przesłuchiwaniu         świadków, jeżeli tę formę czynności wyjaśniających uzna za zasadną.

        Postępowanie wyjaśniające inspektora pracy może zatem przybrać formę         jawną, to znaczy protokół przesłuchania danej osoby będzie załączony jako         załącznik do protokołu kontroli, albo też  takie postępowanie nie będzie         ujawnione podmiotowi kontrolowanemu i tym samym nie będzie stanowiło         dowodu dla celów podejmowanych przez inspektora pracy środków działań         pokontrolnych.

        W takim przypadku, czynności inspektora pracy służą uzyskaniu informacji w         celu ujawnienia innych dowodów, na podstawie których można ustalić czy         pracodawca przestrzega przepisów prawa pracy, czy też nie.

• Upoważnienie do żądania wszelkich ksiąg, rejestrów lub innych dokumentów, których prowadzenie jest wskazane przez ustawodawstwo krajowe, dotyczące warunków pracy, w celu sprawdzenia ich zgodności z przepisami oraz skopiowania lub sporządzenia wyciągów (art. 12 ust. 1 pkt c II Konwencji 81).

        Kompetencja ta oznacza możliwość żądania takich dokumentów przez         inspektora pracy właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy lub miejsce         wykonywania pracy przez pracowników kontrolowanego, bez względu na to         w jakim układzie organizacyjnym dokumenty te są prowadzone i         przechowywane.

        Często się zdarza, że duże firmy prowadzące działalność na terenie całego         kraju, mają zblokowane komórki np. kadr w jednym mieście, co może mieć         wpływ na płynność przekazywania dokumentów do kontroli ale nie uwalnia         podmiotu kontrolowanego od tego obowiązku ani nie zmienia właściwości         terytorialnego działania inspektora pracy.

        W konsekwencji, tego rodzaju organizacyjne rozwiązania obciążają w         skutkach orgaizacyjno-transportowo-kosztowych podmiot kontrolowany.

Powołana wcześniej ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej nie może ograniczać kompetencji kontrolnych inspektora pracy i dlatego szeregu instytucji tej ustawy nie stosuje się do kontroli przeprowadzanej przez PIP. Dotyczy to w szczególności niżej sprecyzowanych zagadnień.

• Inspektora pracy nie dotyczą ograniczenia w zakresie czasu przeprowadzania kontroli jak również wykonywanie tych czynności przez inny organ kontrolny nie uniemożliwia inspektorowi pracy podjęcia kontroli.

        Zakaz stosowania tych ograniczeń wynika wyraźnie z art. 16 Konwencji                  Nr 81, który przewiduje, że przedsiębiorstwa będą kontrolowane tak często i         tak starannie, jak to jest potrzebne do zapewnienia skutecznego         przestrzegania odpowiednich postanowień przepisów prawnych.

        W konsekwencji, wystawiający upoważnienie do kontroli decyduje zarówno         o długości jak i o częstotliwości przeprowadzania kontroli u danego         przedsiębiorcy i brak jest podstaw normatywnych do kwestionowania takich         upoważnień w powołaniu na przepisy ustawy o swobodzie działalności         gospodarczej.

• W upoważnieniu do kontroli przedsiębiorcy w części dotyczącej przedmiotu kontroli wystawiający upoważnienie wpisuje przestrzeganie przepisów prawa pracy i taki zapis nie może być w żadnym razie kwestionowany na podstawie przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

       W przypadku kontroli inspektorów pracy nie ma podstaw prawnych do        szczegółowego zakreślania przedmiotu kontroli, ponieważ Konwencja Nr 81        (szczególnie art. 12 ust. 1 pkt c w związku z art. 3 ust. 1) poddaje pod        kontrolę inspektorom pracy cały zakres przepisów prawa pracy.

       Inspektorzy pracy w zakresie swojego działania są z kolei niezależni od        jakichkolwiek wpływów zewnętrznych, co tym samym wyklucza możliwość        ograniczania zakresu przedmiotowego kontroli inspektora pracy (art. 17 w        związku z art. 6 Konwencji Nr 81).

• Inspektor pracy decyduje także o tym, czy o zamiarze przeprowadzenia kontroli powiadomi, uprzedzi podmiot kontrolowany, czy też kontrolę przeprowadzi bez uprzedzenia. Do tej swobodnej oceny upoważnia inspektora pracy art. 12 ust. 1 pkt a i ust. 2 Konwencji Nr 81.

Na marginesie warto zwrócić uwagę, że inspektor pracy jest organem I instancji PIP, toteż sporządzane dla niego upoważnienia do kontroli, właściwie ma charakter zupełnie formalny i de facto z celowościowego punktu widzenia jest zbędne.

Inspektor pracy podejmuje bowiem czynności kontrolne we własnym imieniu, jako organ I instancji PIP, a nie w imieniu wystawiającego upoważnienie okręgowego inspektora pracy, jako organu II instancji, czy Głównego Inspektora Pracy, jako kierownika urzędu centralnego, jakim jest PIP.

Zważywszy na zapisy Konwencji Nr 81 MOP ograniczające stosowanie postanowień przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w stosunku do inspektorów pracy, wystawianie im upoważnień do kontroli przedsiębiorcy jest rozwiązaniem, de lege lata, utrudniającym czynności kontrolne, a ze społecznego punktu widzenia niczego nie rozwiązującym. 

Można więc oczekiwać, że nowa ustawa o PIP zlikwiduje ten zbędny wymóg formalny.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>