Udzielamy indywidualnych Porad Prawnych

Masz podobny problem prawny?
Kliknij tutaj, opisz nam swój problem i zadaj pytania.

(zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje)

Charakter prawny urlopu macierzyńskiego – część 1

Autor: Tadeusz M. Nycz

W artykule przeanalizowano zagadnienia wskazujące na charakter prawny urlopu macierzyńskiego. Poddano analizie prawo pracownicy do zrzeczenia się części urlopu macierzyńskiego w kontekście przepisów Kodeksu pracy i Konwencji Nr 103 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej ochrony macierzyństwa.

Urlop macierzyński to uprawnienie pracownicze przysługujące w pierwszym rzędzie kobiecie, przeznaczone na przygotowanie się do porodu i jego odbycie, a także na regenerację sił fizycznych i psychicznych oraz zapewnienie opieki dziecku w pierwszych tygodniach życia.

Interesuje Cię ten temat i chcesz wiedzieć więcej? kliknij tutaj >>

Podstawowym aktem prawnym regulującym tę problematykę jest ratyfikowana przez Polskę Konwencja Nr 103 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca ochrony macierzyństwa (zrewidowana) z 1952 r. (Dz. U. z 1976 r. Nr 16, poz. 99).

Z Konwencji nr 103 wynika, że kobieta, do której stosuje się postanowienia tego aktu prawnego, ma prawo do urlopu macierzyńskiego po przedstawieniu zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego przypuszczalną datę porodu (art. 3 ust. 1).

Przysługujący urlop macierzyński nie może być krótszy niż 12 tygodni, z tym że część urlopu ma być obowiązkowo wykorzystana po porodzie (art. 3 ust. 2). Art. 3 ust. 3 Konwencji Nr 103 przewiduje, że okres urlopu, który powinien być wykorzystany obowiązkowo po porodzie, zostanie określony przez ustawodawstwo krajowe, jednak nie może on być w żadnym razie krótszy niż sześć tygodni.

Wskazana Konwencja, jako ratyfikowana przez Polskę, stanowi zgodnie z art. 91 Konstytucji RP źródło prawa powszechnie obowiązującego i ma pierwszeństwo stosowania na wypadek kolizji z ustawą zwykłą.

Przepisy Konwencji Nr 103 mają więc istotne znaczenie przy dokonywaniu interpretacji przepisów prawa krajowego ze względu na fakt, że regulacja krajowa nie może być dla pracownicy mniej korzystna od tych przepisów prawa międzynarodowego.

Z przytoczonych zapisów Konwencji Nr 103 wynika, że urlop macierzyński ma złożony charakter. Z jednej strony jest to uprawnienie pracownicze do stosownego zwolnienia od pracy wraz z prawem do odpowiedniego świadczenia pieniężnego, a z drugiej strony jest on obligatoryjnym okresem przypadającym po porodzie przeznaczonym na regenerację sił fizycznych i psychicznych pracownicy, w wymiarze określonym przez ustawodawstwo krajowe, nie krótszym jednak niż 6 tygodni.

Ten dualistyczny charakter urlopu macierzyńskiego ma istotne znaczenie przy prawidłowej wykładni przepisów Kodeksu pracy dotyczących problematyki urlopów macierzyńskich.

Art. 180 § 1 K.p. przyznaje pracownicy prawo do urlopu macierzyńskiego w określonym wymiarze, traktując ten urlop jako uprawnienie. W myśl art. 180 § 5 K.p. pracownica po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu, w takim przypadku niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego udziela się pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek.

Na tle tego przepisu podnoszone są tezy wykładniowe, jakoby pracownica tylko w tym przypadku miała prawo zrezygnować z urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu 14 tygodni urlopu macierzyńskiego przypadającego po porodzie.

Ten wymiar 14 tygodni, jak się wydaje, niektórzy komentatorzy uznają jako część urlopu, która obowiązkowo musi być wykorzystana po porodzie, zgodnie z art. 3 ust. 2 i 3 Konwencji Nr 103.

E. Maniewska i K. Jaśkowski uważają, że pracownica nie może zrzec się prawa do urlopu macierzyńskiego ze względu na jego funkcję ochronną, a także pośrednio ze względu na zakaz wyrażony w art. 152 § 2 K.p. Twierdzą, że skoro prawo zakazuje zrzeczenia się urlopu wypoczynkowego, to tym bardziej należy uznać niedopuszczalność zrzeczenia się prawa do urlopu macierzyńskiego.

Autorzy ci stoją zatem na stanowisku ścisłego stosowania przepisów działu ósmego K.p. w sposób pozbawiający pracownicę możliwości korzystania, bądź nie, z jej uprawnienia (por. K. Jaśkowski, E. Maniewska, Komentarz do art. 180 K.p. (w:) „Kodeks pracy. Komentarz. Ustawy towarzyszące z orzecznictwem. Europejskie prawo pracy z orzecznictwem”, Tom I, LEX, 2009, wyd. VII).

L. Mitrus, komentując art. 180, stwierdza, że urlop macierzyński jest uprawnieniem niezbywalnym, nie podaje jednak na tę okoliczność żadnego uzasadnienia (por. L. Mitrus, Komentarz do art. 180 (w:) „Kodeks pracy 2010. Komentarz” pod red. B. Wagner, Gdańsk 2010 r., str. 837).

Moim zdaniem, tego rodzaju kierunki wykładni nie są poprawne. Problematyka ta wymaga wszechstronnego przeanalizowania na tle zarówno prawa krajowego jak i międzynarodowego, a także w świetle zasad wynikających z Konstytucji RP, któremu to celowi służy niniejsze opracowanie.

Odnosząc się do powyżej zarysowanych kierunków wykładniowych, zasadniczo z nimi się nie zgadzam, gdyż uważam, że prezentowane poglądy nie odpowiadają obowiązującemu stanowi prawnemu, ani nie znajdują uzasadnienia logicznego.

Rozpocznę od tego, że urlop macierzyński, podobnie jak urlop wypoczynkowy, stanowi uprawnienie pracownika. Prawo do takiego świadczenia oznacza z założenia możliwość dysponowania tym uprawnieniem w określonym zakresie.

Urlop wypoczynkowy, z mocy art. 152 § 2 K.p. został ograniczony w zakresie możliwości dowolnego dysponowania nim, poprzez bezwzględnie dwustronnie obowiązujące stwierdzenie ustawodawcy, że pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu.

W pozostałym zakresie pracownik nie jest ściśle skrępowany sposobem wykorzystywania urlopu wypoczynkowego, ponieważ de lege lata nie ma już przepisów, które stanowiłyby takie ograniczenia, jak to miało miejsce niegdyś.

Słowem, cecha charakteryzująca urlop wypoczynkowy jako świadczenie pracownika nadaje jednocześnie pracownikowi możliwość decydowania w granicach obowiązującego porządku prawnego o sposobie realizacji tego uprawnienia.

Urlop macierzyński nie jest objęty postanowieniem mówiącym o braku możliwości jego zrzeczenia się, o czym będzie jeszcze niżej mowa, toteż sposób realizacji tego prawa w znacznej mierze zależy od samej pracownicy, która z tego uprawnienia korzysta.

Poprawny sposób scharakteryzowania urlopu macierzyńskiego jako uprawnienia pracownicy nadającego jej możliwość dysponowania swoim prawem jest ograniczone pewnymi regułami, uregulowanymi postanowieniami o charakterze dwustronnie bezwzględnie obowiązującym, czyli takimi, od których nie może być żadnych odstępstw.

Takim postanowieniem jest obowiązek wykorzystania minimalnego wymiaru urlopu macierzyńskiego po porodzie, który to wymiar Konwencja Nr 103 określa na 6 tygodni, dając możliwość prawu krajowemu na podwyższenie tej wielkości.

Obowiązkowy wymiar urlopu macierzyńskiego przewidziany w Konwencji ma charakter ochronny ze względu na potrzebę regeneracji sił fizycznych i psychicznych po porodzie i dlatego reguła ta przybiera postać przepisu bezwzględnie dwustronnie obowiązującego.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj >>

Udzielamy indywidualnych Porad Prawnych

Masz podobny problem prawny?
Kliknij tutaj, opisz nam swój problem i zadaj pytania.

(zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje)
Porad przez Internet udzielają
prawnicy z dużym doświadczeniem

Zapytaj prawnika

Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Wycenę wyślemy do 1 godziny

Kodeks pracy

[Pobierz Kodeks pracy] Z zaznaczonymi zmianami.

Kodeks pracy

[Pobierz ustawę o PIP] Z zaznaczonymi zmianami.

Zadaj pytanie »

eporady24.pl

spadek.info

prawo-budowlane.info

odpowiedziprawne.pl

rozwodowy.pl

prawo-mieszkaniowe.info

prawo-karne.info

Szukamy prawnika »